Türkiye’de ana gündemin ekonomi olduğu bir dönemi geçiriyoruz. Birçok ekonomi yazarı ve akademisyen uygulanan ekonomik politikalara ciddi eleştiriler yöneltirken, seçim tartışmaları gündemin bir diğer önemli maddesini oluşturuyor
Bu dönemde ekonomi ve seçim dışında Türkiye’nin ilgi alanlarında dış siyaset bağlamında Türkiye’yi yakın gelecekte de etkileyecek oldukça önemli gelişmeler yaşanıyor. Bu yazıda Libya ve Doğu Akdeniz’deki gelişmelere değineceğiz.
Libya’daki yabancı güçlerin ülkeden ayrılmasına yönelik plan
BM öncülüğünde Libyalı tarafları temsilen oluşturulan 5+5 Ortak Askeri Komitesi yabancı paralı askerlerin, yabancı savaşçıların ve yabancı güçlerin ülkeden aşamalı olarak ayrılmasına ilişkin olarak hazırladığı planı 6 Ekim 2021 tarihinde onayladı.
Askeri Komite görüşmelerinin kapanışında, Libya'daki yabancı paralı askerler, yabancı savaşçılar ve yabancı güçlerin ülkeden aşamalı, dengeli ve eş zamanlı olarak ayrılmasına vurgu yapılırken, uygulama aşamasına geçilmeden önce ateşkes anlaşmasının gözlem mekanizmasının ve özellikle BM'ye bağlı uluslararası gözlemcilerin Libya'da hazır bulunmasının zaruri olduğunun ifade edilmesi dikkat çekti.1
Açıklamaya ABD, Fransa, Almanya, İngiltere ve İtalya tarafından destek verildi.2
Bu açıklamanın ardından 12 Kasım 2021 tarihinde 5+5 Ortak Askeri Komitesi'ndeki Hafter temsilcileri Fransa'nın talebi üzerine ilk aşamada 300 paralı askerin ülkeden çıkarılmasına karar verildiğini bildirdi.3
Hatırlanacağı üzere yabancı paralı askerler, yabancı savaşçılar ve yabancı güçlerin Libya’dan ayrılması konusu sürekli gündemde bulunan ana konulardan biri ve Berlin Konferansı sonuç metninde bu konudaki ibareye Türkiye tarafından şerh konulmuş durumda.
Mevcut durum önümüzdeki dönemde Libya’da danışmanlardan oluşan Türk askeri varlığının ülkeden ayrılması yönündeki telkinlerin artacağını gösteriyor.
Yunanistan Başbakanı’nın Libya ziyareti
Libya’da aralık ayındaki seçimler öncesinde diplomasi trafiğinin de hızlandığı gözleniyor.
Yunanistan Başbakanı’nın 5 Kasım 2021 tarihinde Libya’ya yaptığı ziyarette deniz yetki alanlarının sınırlandırılması, Libya’daki yabancı güçlerin ülkeden ayrılması ve Libya ile Yunanistan arasındaki ikili ilişkilerin geliştirilmesi konularını öne çıkardığı görülüyor.
Bilindiği üzere Yunanistan, Libya ile ilişkilerinde Türkiye ile Libya arasında 27 Kasım 2019'da imzalanan Deniz Yetki Alanlarının Sınırlandırılmasına İlişkin Mutabakat Muhtırası’nı iptal ettirme konusunu önceliyor. Libya ile ikili ilişkilerini de bu düzlemde geliştirmeye çalışıyor.
AB vasıtasıyla Libya Konferanslarının daimi katılımcısı durumuna dönüşen ve deniz yetki alanlarının sınırlandırılması konusunda destek bulan Yunanistan’ın Libya ile bir sınırlandırma anlaşması yapmak istediği de biliniyor.
Ziyaret kapsamında “Türkiye ile münhasır ekonomik bölge belirlenmesi üzerine imzaladığımız anlaşmalar konusuna gelince, her türlü anlaşmanın, uygun çözümler sunmaya katkı sağlaması ve Libya, Türkiye ve Yunanistan'ın haklarının korunmasının önemini vurguluyoruz” ifadelerini kullanan Libya Başbakanı’nın Yunanistan ile enerji, deniz ticareti ve askeri denizcilik eğitimi alanlarındaki tüm anlaşmaların yeniden etkinleştirilmesini umduğunu belirtmesi dikkat çekiyor.4
Mevcut durum Doğu Akdeniz’de birçok inisiyatifte yer alarak Türkiye’yi yalnızlaştırma yolunda önemli mesafe kat eden Yunanistan’ın Libya’daki adımlarının da takip edilmesini gerektiriyor.
Uluslararası Libya Konferansı5
Libya konusundaki bir diğer önemli faaliyet ise “Uluslararası Libya Konferansı”. Konferans 12 Kasım 2021 tarihinde Fransa, Almanya ve İtalya'nın eş başkanlığında Paris'te toplandı.
Konferansa 30 ülke ve 6 uluslararası kuruluştan üst düzey yetkililer katıldı.
Türkiye’nin Dışişleri Bakan Yardımcısı seviyesinde iştirak ettiği Konferansa Fransa ve Mısır Cumhurbaşkanı; Yunanistan, Almanya, İtalya ve Libya Başbakan; ABD Başkan Yardımcısı, Rusya Dışişleri Bakanı seviyesinde katıldı.6 Türkiye’nin temsil seviyesinin diğer katılımcılara nazaran düşük tutulması dikkat çekti.
Konferansta Fransa Cumhurbaşkanı yabancı paralı askerlerin, yabancı savaşçıların, yabancı güçlerin Libya’dan çekilmesine yönelik planın derhâl yürürlüğe konması, bu anlamda Rusya ve Türkiye’nin derhâl Libya'dan çekilmesi gerektiğini ifade ederken, Hafter tarafında savaşan 300 paralı askerin Libya’dan çekilmesini “bir ilk adım” olarak memnuniyetle karşıladığını söyledi.
Almanya Başbakanı ise Türkiye'nin Libya'daki güçlerini çekme konusunda çekinceleri olduğunu, ancak Rusya'nın yabancı güçlerin karşılıklı olarak çekilmesi niyetini taşıdığını söylerken 24 Aralık 2021 tarihinde yapılacak devlet başkanlığı seçimlerinin Libya için belirleyici bir rol oynayacağını, seçimler için hazırlıkların, sonucun kabul edilmesini sağlayacak şekilde tamamlanması gerektiğini ifade etti.
Zirve'de Libya içinde ya da dışında seçim sürecini ve siyasi geçiş sürecini engellemeye, zayıflatmaya, manipüle etmeye ya da geçersiz kılmaya yönelik kişi ya da kurum/kuruluşlara yaptırım uygulanmasına yönelik bir karar alındığı da açık kaynaklara yansıdı.
Uluslararası Libya Konferansı’nda da Libya’daki geçiş sürecinden bile öncelikli olarak yabancı güçlerin Libya dışına çıkması konusuna vurgu yapılıyor olması dikkat çekti.
Bu kapsamda başta AB olmak üzere Libya’da tarafların öncelikle Libya’daki Türk ve Rus varlığının Libya dışına çıkarılmasına ve bölgede Türk ve Rus etkinliğinin azaltılmasına odaklandığını göstermiş oldu.
Nemesis 2021 Tatbikatı ve GKRY’nin hidrokarbon faaliyetleri7-8
Bu yıl 8’incisi düzenlenen “Nemesis 2021” Tatbikatı 3 Kasım 2021 tarihinde, Doğu Akdeniz'de ABD, Fransa, İsrail, İngiltere, Yunanistan, GKRY, İtalya ve Mısır'a ait unsurların katılımı ile icra edildi.
Bu yılki tatbikata ABD'li Exxon Mobil, Chevron ve Noble Energy ile Fransız Total, İtalyan Eni ve İngiliz British Petroleum şirketlerinden temsilcileri de katılım sağladı.
Tatbikatta, arama-kurtarma, sıhhi tahliye, denizde kirliliğin önlenmesi gibi hususların yanı sıra gemi ve sondaj platformlarının güvenliğinin sağlanmasına odaklanıldı.
Tatbikat öncesinde GKRY Savunma Bakanı tatbikat sonuçlarının değerlendirileceğini ve bu doğrultuda Türkiye Cumhuriyeti enerji programının uygulanması sırasında meydana gelebilecek tehlike durumlarıyla başa çıkmak için mevcut usullerin iyileştirileceğini açıklayarak tatbikatın asıl hedefinin Türkiye olduğunu ortaya koymuş oldu.
Aynı kapsamda GKRY Enerji Bakanı, GKRY’nin sözde lisans sahalarındaki arama programının yıl sonuna kadar yeniden hayata geçirileceğini ve bu suretle programda ilerleme sağlanacağını belirtirken, özellikle lisans sahiplerinin faaliyetlerinin engelsiz bir şekilde devam etmesinin önemine vurgu yaptı. Bakan bu konuda sadece bölgedeki ülkelerin değil, Fransa ve ABD gibi ülkelerin de desteğine ihtiyaç duyulduğunu açıkladı.9
Nemesis Tatbikatı’nın ardından 12 Kasım 2021 tarihinde AB, Türkiye’nin Doğu Akdeniz’deki sondaj faaliyetlerine yönelik olarak almış olduğu yaptırım kararlarını 1 yıl süreyle uzattı.10
16 Kasım 2021 tarihinde ise açık kaynaklarda Nisan 2020’de salgın ve enerji fiyatlarındaki düşüş nedeniyle sondaj programını erteleme kararı alan Exxon Mobil-Katar Enerji ortaklığının, 10 numaralı parselde bulunan Glaucus kuyusunda kasım ayı sonunda veya en geç aralık ayında teyit sondajlarına başlayacağına dair haberler yayımlandı.11 Konu kapsamında yayımlanan Navtex mesajı ile çalışmaların 19 Kasım 2021-30 Ocak 2022 tarihleri arasında yürütüleceği duyuruldu.12
GKRY’nin 10 numaralı blok ile başlatacağı çalışmaları 2022 yılında 6, 7, 8 ve 12 numaralı bloklarda yapacağı sondaj faaliyetleri ile devam ettirmesi bekleniyor.13
Bilindiği üzere GKRY’nin sözde lisans sahalarından 1-4-5-6 ve 7 numaralı sahalar Türkiye’nin deniz yetki alanları ile 1-2-3-8-9 ve 13 numaralı sahalar KKTC tarafından ilan edilen deniz yetki alanları ile çakışıyor.
Gelişmeler Yunanistan-GKRY ikilisinin, daha önce öngörüldüğü üzere önümüzdeki dönemde Doğu Akdeniz’deki hidrokarbon faaliyetlerini ve buna yönelik işbirliği gayretlerini artırabileceği, faaliyetlerini Türk Deniz Yetki Alanları (KKTC dâhil) ile çakışan bölgelerde icra ederek gerginliği tırmandırmak isteyebileceği, böylelikle üçüncü tarafların bölgede askeri varlık göstermelerine gayret edebileceğine yönelik öngörülerimizi doğruluyor.
Sonuç
Libya’da son derece yavaş ilerleyen süreç kapsamında oyun kurucu aktörlerin, Libya’da farklı yaklaşımlarda olsalar da Türkiye ve Rusya’nın bölgeden çıkarılmasına odaklandığı görülüyor.
Seçim sürecine rağmen Libya’da mevcut durumun ise kısa vadede düzene kavuşması beklenmiyor.
Aynı aktörlerin Türkiye’yi Doğu Akdeniz coğrafyasından da dışlamak istedikleri biliniyor.
Üstelik aynı dönemde Suriye ve Irak’ın kuzeyinde, Kıbrıs’ta, Ege’de, Karadeniz’de de Türkiye’nin çıkarları aleyhine gelişmeler yaşanıyor.
Bu bağlamda milli menfaatlerin, ulusal çıkarların tahakkuk ettirilebilmesi için akıl ve bilimin rehberliğinde sağlam bir diplomasi, sağlam bir ekonomi ve sağlam bir iç cepheye sahip olmak gerekiyor.
Bu kapsamda nasıl bir yol izlenmesi gerektiği, aramızdan ayrılışının 83’üncü yıldönümünde sevgi, saygı, minnet ve özlemle andığımız Büyük Önder Mustafa Kemal Atatürk’ün üzerine Türkiye Cumhuriyeti’nin temellerini attığı düşünce sistematiğinde ve bu düşünceleri hayata geçirdiği uygulamalarında açık biçimde anlatılıyor.
5https://www.dw.com/tr/macron-türkiye-ve-rusya-libyadan-paralı-askerlerini-çekmeli/a-59807344
11https://www.financialmirror.com/2021/11/16/exxonmobil-to-resume-drilling-amid-rising-tensions/
12https://in-cyprus.philenews.com/cyprus-issues-navtex-in-view-of-the-appraisal-drilling-in-block-10/
Bu haberin/makalenin tamamı ya da bir kısmı kaynak gösterilmeden yayımlanamaz. Kaynak gösterilse dahi aktif link verilerek kullanılabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayımlayanlar hakkında yasal işlem başlatılır.
