Türkiye’de seçim gündeminin öne çıktığı mart ve nisan ayları küresel güç mücadelesi anlamında önemli gelişmelere sahne oldu. Kısaca özetlemek gerekirse bu gelişmeler şunlardı:
ABD’nin Avustralya’ya Tomahawk seyir füzesi satışı [1]
ABD’nin Avustralya’ya Tomahawk seyir füzeleri satışını onayladığı haberleri 17 Mart 2023 tarihinde açık kaynaklara yansıdı. Haberlerde Avustralya’nın 895 milyon ABD Doları değerinde 220 adet Tomahawk füzesi satın alacağı duyuruldu.
Bu onay ile Avustralya, İngiltere’nin ardından ABD’den Tomahawk seyir füzesi alan ikinci ülke olurken açık kaynaklarda İngiltere’nin de elindeki Tomahawk seyir füzelerinin kabiliyetlerini artırmak üzere ABD ile bir anlaşma imzaladığı, anlaşmanın değerinin yaklaşık 325 milyon ABD Doları olduğu haberleri yer aldı [2].
Bunun yanı sıra, Japonya’nın ABD’den 2026’ya kadar 400 adet Tomahawk füzesi satın alabileceği [3], ayrıca Hollanda’nın da fırkateyn ve denizaltılarını Tomahawk seyir füzeleri ile donatmayı planladığı bildirildi [4].
Çin Lideri’nin Rusya ziyareti
Çin Lideri 20-22 Mart 2023 tarihleri arasında Moskova’yı ziyaret etti. Ziyaret esnasında Çin Lideri [5];
- İki ülkenin ittifak yapmama, cepheleşmeme/çatışmama (no-confrontation) ve herhangi bir üçüncü tarafı hedef almama temelinde ikili ilişkilerini geliştirerek, büyük ülke ilişkilerinin yeni bir modelinin geliştirilmesi için güzel bir örnek oluşturduğunu,
- Hem dünyanın önde gelen ülkeleri hem de BM Güvenlik Konseyi (BMGK)’nin daimî üyeleri olan Çin ve Rusya’nın uluslararası ilişkilerde önemli roller oynadığını,
- Değişkenlik ve hassasiyetlerin hâkim olduğu bir dünyada Çin’in, merkezinde BM olan uluslararası sistemi, uluslararası hukukun desteklediği uluslararası düzeni ve BM’nin amaç ve ilkelerine dayalı uluslararası ilişkilerin temel normlarını korumak için Rusya ile birlikte çalışmaya devam edeceğini,
- Çin’in, gerçek çok taraflılığı, çok kutuplu bir dünyayı ve uluslararası ilişkilerde daha fazla demokrasiyi desteklemek ve küresel yönetişimin daha adil ve eşitlikçi olmasına yardımcı olmak için Rusya ile birlikte çalışacağını,
- Rusya ile Şanghay İşbirliği Örgütü (ŞİÖ), BRICS, G20 gibi uluslararası platformlarda işbirliğini güçlendireceklerini vurguladı.
- Ukrayna krizinin çözümüne ilişkin bir “Barış Planı” yayımladıklarını anımsatan Şi, Çin’in Ukrayna konusunda;
- BM Şartı’nın amaç ve ilkelerini baz aldığını,
- Nesnel ve tarafsız pozisyon sergilediğini,
- Uzlaşmayı ve müzakerelerin yeniden başlatılmasını desteklediklerini,
- Çin’in pozisyonunun konunun özüne ve gerçeğe dayalı olduğunu,
vurguladı. [6],
Putin ise ziyaret esnasında; - Çin’in ortaya koyduğu Barış Planı hükümlerinin birçoğunun, Rusya’nın yaklaşımlarıyla uyumlu olduğunu,
- Bu Plan’ın Batı ile Kiev hazır olduğunda barışçıl bir çözüm için baz alınabileceğini düşündüklerini, ancak şimdiye kadar Batı ile Kiev’in hazır olduklarını göremediklerini [7],
- Rusya ile Çin’in bağımsız dış siyaset izlediklerini,
- İki ülkenin BM’nin ve BM Güvenlik Konseyi’nin merkezi rolüne, uluslararası hukuka ve BM Şartı’na dayalı olması gereken adil, demokratik, çok kutuplu dünya düzeninin oluşturulması için dayanışma içinde bulunduklarını ifade etti [8].
İngiltere’nin Ukrayna’ya zayıflatılmış uranyumlu mühimmat sevki
Çin Lideri’nin Rusya ziyaretine başladığı tarih olan 20 Mart 2023’te İngiltere Savunma Bakanı, Ukrayna’ya Challenger 2 tanklarıyla birlikte sevk edeceği bir kısım mühimmatın zayıflatılmış uranyumlu mühimmat olacağını açıkladı.
Rusya Lideri Putin böyle bir durumda Rusya’nın gerekli şekilde cevap vermek zorunda kalacağını söylerken [9], Rusya Dışişleri Bakanı Ukrayna’ya seyreltilmiş uranyumlu mühimmat sevkiyatının gerçekleşmesi halinde Londra’nın uluslararası insancıl hukuku ihlâl edeceğini, İngiltere’nin 1999’da Yugoslavya’da da zayıflatılmış uranyumlu mühimmat kullanarak “savaş suçu” ve “insanlığa karşı suç” işlediğini açıkladı [10].
Japonya Başbakanı’nın Ukrayna ziyareti
Rusya Devlet Başkanı’nın Çin Lideri’ni ağırladığı sırada, 21 Mart 2023 günü Japonya Başbakanı, Japonya’nın Ukrayna’ya desteğinin bir göstergesi olarak Kiev’e gitti. Japon Dışişleri Bakanlığı ziyarete ilişkin açıklamasında Başbakan’ın Ukrayna ziyaretinde Japonya’nın “Rusya’nın işgal ve güç kullanarak tek taraflı statükoya geçmesini” reddettiğini ifade edeceğini bildirdi.
Rus stratejik bombardıman uçaklarının Japon Denizi üzerindeki uçuşları Japonya Başbakanı’nın Ukrayna ziyaretine başladığı 21 Mart 2023 günü Rusya Savunma Bakanlığı, nükleer silah taşıma kapasitesine sahip iki Rus stratejik bombardıman uçağının Japon Denizi üzerinde yedi saatten uzun süren bir uçuş gerçekleştirdiğini açıkladı.[11].
ABD –AB deniz tatbikatı [12] [13]
Akabinde ABD Dışişleri Bakanlığı, ABD ve AB’nin 23 ve 24 Mart 2023 tarihlerinde ortak bir deniz tatbikatı düzenlediğini duyurdu.
Açıklamada, icra edildiği coğrafyanın açık olarak tanımlanmadığı tatbikata ABD, İspanyol ve İtalyan savaş gemilerinin katıldığı, tatbikatta gemiye çıkış (boarding) usulleri, seyir eğitimleri ile entegrasyon ve birlikte çalışabilirliği geliştirmeyi amaçlayan eğitimlerin icra edildiği bilgisi verildi.
Açıklamada ayrıca tatbikatın, “AB Stratejik Pusulası”, “AB Hint-Pasifik İşbirliği Stratejisi” ve “ABD Hint-Pasifik Stratejisi” gibi belgelerle uyumlu olarak, seyir serbestisine sahip bir Hint-Pasifik (Indo-Pacific) ortamını desteklemeyi amaçlayan AB ve ABD’nin uygulamalı deniz işbirliği konusundaki ortak taahhütlerinin bir parçası olduğu belirtildi.
Rusya’nın Belarus’a taktik nükleer silah konuşlandırılacağı açıklaması
Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin 26 Mart 2023 tarihinde, ülkesinin Belarus’a taktik nükleer silahlar konuşlandıracağını söyledi. NATO ise “tehlikeli” ve “sorumsuz” olarak nitelediği kararı kınadı [13].
Belarus Devlet Başkanı Aleksandr Lukaşenko, 28 Mart 2023 tarihinde Polonya’nın işgal planlarının olduğunu öne sürerek ülkesine taktik nükleer silahların konuşlandırılmasının Belarus’un korunmasına katkıda bulunacağını belirtti [14].
Tayvan Lideri’nin ABD ziyareti [15]
29 Mart 2023 tarihinde başlayan Orta Amerika turu kapsamında Guatemala ve Belize’yi ziyaret eden Tayvan Lideri Tsai, programı kapsamında iki kez de ABD’ye uğrayarak gayri resmî ziyaretlerde bulundu. Bu çerçevede 30 Mart’ta New York’ta Temsilciler Meclisi’nin Azınlık Lideri ile görüşen Tsai, 6 Nisan’da da ABD Temsilciler Meclisi Başkanı ile buluştu, 7 Nisan 2023 günü Tayvan’a döndü.
Çin’in Tayvan Adası çevresindeki askeri faaliyetleri ve Müşterek Kılıç Tatbikatı [16]
Ziyaretler öncesinde, Tayvan Lideri’nin ABD Temsilciler Meclisi Başkanı ile görüşmesinin provokasyon olarak niteleneceği ve gerekli önlemlerin alınacağını bildiren Çin, 2 Nisan 2023 tarihinden itibaren Tayvan Boğazı’ndaki askerî faaliyetlerini yoğunlaştırdı. Tayvan Lideri’nin Tayvan’a dönüşünden bir gün sonra, 8 Nisan 2023 tarihi itibarıyla Tayvan Adası’nın çevresinde kara, hava ve deniz kuvvetlerinin katıldığı bir müşterek askerî tatbikat başlattı.
Açık kaynaklarda yer alan haberlere göre “Müşterek Kılıç” adı verilen askerî tatbikatın, “Çin silahlı kuvvetlerinin eş zamanlı olarak Adayı çevreleyip her yönden baskı altına alarak deniz, hava ve enformasyon kontrolünü ele geçirmesini amaçladığı” bildirildi.
Çin Ordusu tarafından yapılan açıklamada, Müşterek Kılıç Tatbikatı’nın, Tayvan’ın bağımsızlığını savunan ayrılıkçı güçlere ve onların yabancı güçlerle suç birliği içinde düzenledikleri provokasyonlara karşı ciddi bir uyarı olduğu ifade edildi.
Finlandiya’nın NATO üyeliği
Rusya-Ukrayna savaşının ardından NATO’ya katılma talebinde bulunan Finlandiya’nın, askerî ittifakta yer alabilmesi için gerekli son onay Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından verildi. Finlandiya 4 Nisan 2022 günü NATO’nun 77’nci kuruluş yıldönümünde NATO’nun 31’inci üyesi oldu.
Kremlin Sözcüsü Peskov, “NATO’nun genişlemesi, güvenliğimize ve Rusya’nın ulusal çıkarlarına yönelik bir saldırı. Bunu bu şekilde algılıyoruz ve bu durum, bizi güvenliğimizi sağlamak adına taktik ve stratejik karşı önlemler alma mecburiyetinde bırakıyor”ifadelerini kullandı [18].
Değerlendirme
Batı’nın en büyük çekincesinin Rusya ve Çin arasında güçlü bir işbirliği mekanizmasının tesis edilmesi olduğu mevcut durumda şüphesiz ki dönem içinde icra edilen en önemli diplomatik faaliyet Çin Lideri’nin Rusya ziyaretiydi.
Çin’in, Rusya ile Ukrayna arasında devam eden çatışmaların sona erdirilmesi kapsamında 24 Şubat 2023 tarihinde bir “Barış Planı” yayımlamasının ardından gelen ziyaret, çeşitli yaptırım uygulamaları ile askeri ve diplomatik manevralar karşısında Çin’in, Rusya’ya yönelik tutumunda değişiklik olup olmayacağını göstermesi bakımından önem arz ediyordu.
ABD’nin, Çin ve Rusya’ya karşı oluşturduğu paktı silahlandırmaya ve genişletmeye yönelik çalışmalarına devam etmesi, Tayvan üzerinden ve Tayvan çevresinde Çin’e karşı yürüttüğü diplomatik ve askerî faaliyetler, Ukrayna’ya zayıflatılmış uranyumlu mühimmat sevkiyatı, Japonya Başbakanı’nın Ukrayna ziyareti, ABD-AB ortak deniz tatbikatı, Tayvan Lideri’nin ABD ziyaretleri genel anlamda Çin ve Rusya’ya karşı münferiden icra edilen faaliyetler gibi gözükse de aynı zamanda Çin ve Rusya arasındaki işbirliğine ve Çin Lideri’nin Rusya ziyaretine karşılık olarak verilen mesajları ihtiva eden faaliyetlerdi.
Zamanlama açısından eş güdüm içinde icra edildiği anlaşılan bu faaliyetlere Rusya ve Çin tarafından da cevap verilmesi gerginliğin artmasına neden oldu.
Çin Lideri’nin Rusya ziyareti sonunda Çin ve Rusya tarafından verilen mesajlar, Çin’in Rusya ile Ukrayna arasındaki çatışmalara yönelik tavrını muhafaza edeceğini, Rusya ile ilişkilerinde geri adım atmayacağını, dahası Rusya ve Çin’in Batı ile ilişkilerinde Batı hegemonyasını kabul etmeyecek şekilde bir görüş birliği içinde olduklarını, aralarındaki işbirliğini geliştirmek üzere yeni adımlar atacaklarını gösterdi.
Gelişmeler özetle, Batılı başat aktörlerin dünya güvenlik ortamını Rusya ve Çin’in de dâhil olduğu bir süreç içerisinde oluşturmak yerine, ABD çıkarlarını ve liderliğini önceleyerek şekillendirmeye çalıştıkları mevcut durumda Rusya ve Çin’in bir oldubittiye izin vermemek üzere birlikte hareket edeceklerini, bu anlamda Batı ve Doğu arasındaki kamplaşmanın derinleşeceğini, barış ve istikrar sürecinden daha fazla uzaklaşılacağını tekrar teyit etmiş oldu.
[1] https://sputniknews.com.tr/20230317/abd-devasa-nukleer-denizalti-anlasmasi-yaptigi-avustralyaya-220-tomahawk-satisini-da-onayladi-1068402037.html
[2] https://m5dergi.com/one-cikan/ingiltere-ve-abdden-tomahawk-fuzelerini-yukseltme-anlasmasi/
[3] https://criturk.com/abd-avustralyaya-tomahawk-fuzesi-satisini-onayladi/
[4] https://www.navalnews.com/naval-news/2023/04/netherlands-selects-tomahawk-to-arm-frigate-and-submarines/
[5] https://www.mfa.gov.cn/eng/zxxx_662805/202303/t20230320_11045307.html
[6] https://www.sozcu.com.tr/2023/dunya/ingiltere-ukraynaya-zayiflatilmis-uranyum-iceren-muhimmat-saglayacak-7628598/
[7] https://www.sozcu.com.tr/2023/dunya/ingiltere-ukraynaya-zayiflatilmis-uranyum-iceren-muhimmat-saglayacak-7628598/
[8] https://www.sozcu.com.tr/2023/dunya/ingiltere-ukraynaya-zayiflatilmis-uranyum-iceren-muhimmat-saglayacak-7628598/
[9] https://www.sozcu.com.tr/2023/dunya/ingiltere-ukraynaya-zayiflatilmis-uranyum-iceren-muhimmat-saglayacak-7628598/
[10] https://www.dailymail.co.uk/news/article-11889139/Russia-accuses-Britain-genocide-supplying-Ukraine-depleted-uranium-tank-shells.html
[11] https://www.reuters.com/world/russia-flies-strategic-bomber-planes-near-japan-its-pm-visits-ukraine-2023-03-21/
[12] https://www.state.gov/eu-u-s-joint-naval-exercise/
[13] https://www.bbc.com/turkce/articles/c25vpp50rqno
[14] https://tr.euronews.com/2023/03/31/lukasenko-isgal-tehlikesi-altindaki-belarusun-nukleer-silaha-ihtiyaci-oldugunu-soyledi
[15] https://turkish.aawsat.com/home/article/4259551/tayvan-liderinin-abd-ziyaretine-%C3%A7inden-misilleme-5-ki%C5%9Fi-aileleriyle-birlikte [1] https://www.birgun.net/haber/cin-tayvan-adasi-nin-cevresinde-askeri-tatbikata-basladi-428087
[16] https://www.birgun.net/haber/cin-tayvan-adasi-nin-cevresinde-askeri-tatbikata-basladi-428087
[17] https://www.birgun.net/haber/cin-tayvan-adasi-nin-cevresinde-askeri-tatbikata-basladi-428087
[18] https://haber.sol.org.tr/haber/rusyadan-natoya-uyari-karsi-onlemler-alma-mecburiyetindeyiz-370718