Yeni yıla önemli küresel ve bölgesel gelişmelerle girildi
5 numaralı sözde ruhsat sahasında Exxon Mobil ve Qatar Petrolium şirketlerine ruhsat verilmesi
GKRY, Türk deniz yetki alanlarıyla da çakışan sözde 5 numaralı ruhsat sahasında Exxon Mobil ve Katar Petrolleri Ortaklığına, 10 Aralık 2021 tarihinde arama ve sondaj ruhsatı verdi.1
Daha önce sözde 10 numaralı ruhsat sahasında tahminen beş ila sekiz trilyon fit küp doğalgaz rezervi keşfeden konsorsiyumun yılbaşından itibaren 10 numaralı blokta bir değerlendirme kuyusu açması, 5 numaralı ruhsat sahasındaki çalışmalarına ise 2022’nin ikinci yarısında başlaması bekleniyor. 2
Gelişmelere istinaden yapılan açıklamada Türk Dışişleri Bakanı; ABD ve Katar’ın, sözde 5’inci bloktaki faaliyetleri esnasında Türkiye’nin kıta sahanlığına girmeyecekleri güvencesini verdiğini ifade etti. 3
Bu açıklama Türkiye’nin sözde 5 numaralı parseldeki faaliyetlere müdahale etmeyeceğini gösterdi.
ABD-Yunanistan Sahil Güvenlik Birimleri arasında imzalanan Mutabakat Muhtırası
ABD-Yunanistan işbirliği 14 Aralık 2021 tarihinde Sahil Güvenlik Birimleri arasında imzalanan Mutabakat Muhtırası (MM) ile yeni bir boyut kazandı.
MM’nin imza töreninde konuşan ABD’nin Yunanistan Büyükelçisi, Anlaşma’nın ABD-Yunanistan stratejik diyaloğu ile uyumlu olacak şekilde güvenlik, harekât faaliyetleri, bilgi değişimi, balıkçılığın kontrolü, çevrenin korunması ve eğitim alanlarını kapsadığını belirtti.
Büyükelçi’nin konuşmasında, 6’ncı Filo unsurları ile Yunan Sahil Güvenlik Birimleri arasındaki “kuvvetler arası (interservices)” işbirliğine atıfta bulunarak, icra edilen faaliyetlerin “…stratejik önemi haiz bu bölgede deniz ulaşım yollarında istikrarın sağlanması” maksadına yönelik olduğunu vurgulaması dikkat çekti. 4
ABD’nin son dönemde Yunanistan’ın büyük bölümünde askeri güç konuşlandırmasına yönelik sürecin bu son adımında kolluk yetkilerinin haiz güvenlik güçleri arasında ve bu güçler ile askeri kuvvetler arasındaki irtibatı da sağlaması, bu suretle gelecekte deniz güvenliğinin kolluk boyutunda da faaliyet gösterebilecek konuma gelmesi ciddi sonuçları olabilecek, önemli bir gelişme oldu.
Kazakistan
Kazakistan’da yaşanan olaylar ocak ayının en önemli gelişmelerinden biriydi.
Rusya ve Çin’e komşu stratejik önemi haiz coğrafi konumu, hidrokarbon ve maden yatakları bakımından sahip olduğu zenginlikler ve Orta Asya’daki en büyük ekonomilerden biri oluşu ile öne çıkan Kazakistan’ın batısında, 2 Ocak 2022 tarihinde, sıvılaştırılmış petrol gazına yapılan zamlar ve ülkedeki sosyoekonomik durumun kötüleşmesi sebebiyle başladığı iddia edilen protesto gösterileri süratle ülke geneline yayıldı. 5
Kazakistan Cumhurbaşkanı’nın, protestolarda “yabancı güçler tarafından eğitilen teröristlerin rol oynadığı” gerekçesiyle Kollektif Güvenlik Antlaşması Örgütü’ne (KGAÖ) yaptığı yardım çağrısı6 üzerine çoğunluğu Rus olan yaklaşık 2 bin 300 kişilik bir askeri kuvvet Kazakistan’da hassas olarak değerlendirilen bölgelerde güvenliği sağlamakla görevlendirildi.7 7 Ocak 2022 tarihinde ülkede anayasal düzenin büyük ölçüde yeniden tesis edildiği açıklandı. Olayların yatışması üzerine Barış Gücü 13 Ocak 2021 itibarıyla Kazakistan’dan ayrılmaya başladı.
Rusya Devlet Başkanı Putin, olaylara ilişkin değerlendirmesinde;
♦ Kazakistan’ın uluslararası terör ile karşı karşıya kaldığını,
♦KGAÖ ülkelerinin, “renkli devrim” senaryolarının uygulanmasına müsaade etmeyeceklerini gösterdiğini,
♦ Kazakistan’da yaşananların KGAÖ ülkelerinin iç işlerine karışmaya yönelik ilk teşebbüs olmadığını ifade etti.8
Kazakistan’daki gelişmelerin;
♦ Rusya ile ABD ve Rusya ile NATO arasındaki görüşmelerin hemen öncesinde,
♦Rusya üzerindeki Ukrayna ve Belarus’a yönelik baskıların artırıldığı bir dönemde yaşanması,
♦ Ukrayna, Gürcistan, Belarus ve Ermenistan’da yaşanan süreçlerle benzerlik arz etmesi dikkat çekerken, Rusya’ya yönelik yeni bir cephe açılmak istendiğinin de sinyallerini verdi.
ABD-Rusya Stratejik İstikrar Diyaloğu
ABD-Rusya Stratejik İstikrar Diyalog Toplantısı 10 Ocak 2022’de Cenevre’de yapıldı. Toplantıdan somut bir sonuç çıkmadı. Rusya özetle;
♦ NATO’nun daha fazla genişlememesi,
♦ 1997’den sonra ittifaka katılan Orta ve Doğu Avrupa ülkelerinde İttifak’ın faaliyetlerine son verilmesi (1997 itibariyle bu ülkelere yerleştirilen kuvvetlere ek başka silah ve kuvvet konuşlandırılmaması),
♦ Ukrayna’nın NATO üyesi olmaması,
♦ Bu konulara ilişkin güvenlik garantilerinin verilmesi yönündeki yaklaşımını tekrarladı.
ABD tarafı ise;
♦ NATO’nun daha fazla genişlememesinin kabûl edilemeyeceğini,
♦ 1997’ye geri dönülemeyeceğini,
♦ Rusya’nın, Ukrayna’yı işgal etmesinin bedelinin ağır olacağını,
♦ NATO’ya katılmanın ve NATO’da kalmanın ülkelerin egemen kararı olduğunu ifade etti.
Rusya Dışişleri Bakanı’nın 17 Ocak 2022 günü ABD ve NATO’dan güvenlik garantileriyle ilgili müzakereler konusunda yanıt bekledikleri açıklaması9 sürecin devam ettiğinin göstergesi oldu.
Rusya-ABD ve Rusya-NATO görüşmelerinden somut bir sonuç çıkmaması;
♦ Taraflar arasındaki mücadelenin ve vekalet savaşlarının sertleşerek süreceğini,
♦ Karadeniz, Baltık Bölgesi, Belarus ve Ukrayna’da yaşanan gerginliklerin artarak devam edeceğini gösterdi.
ABD’nin East Med projesine yönelik açıklamaları
ABD’nin İsrail, GKRY ve Yunanistan tarafından Doğu Akdeniz’de yapılması planlanan East Med projesine verdiği desteği geri çektiği, projenin ekonomik açıdan uygulanabilirliği ve çevre konularına yönelik endişelerini Yunan makamlarına ilettiği haberleri 11 Ocak 2021 tarihinde açık kaynaklara yansıdı.10
Hatırlanacağı üzere Doğu Akdeniz’den çıkarılacak gazın Kıbrıs üzerinden Yunanistan’a, oradan da İtalya’ya ulaştırılmasını hedefleyen “East Med” projesine ilişkin Anlaşma, Atina’da 2 Ocak 2020’de düzenlenen bir törenle Yunanistan, İsrail ve GKRY arasında imzalanmıştı.11
Eski ABD Başkanı Trump döneminde Proje’ye güçlü şekilde destek sağlanmış olması nedeniyle, bu açıklama ABD yönetimi açısından bir “U dönüşü” olarak değerlendirildi.12
Konu kapsamında ABD tarafından yapılan ve 17 Ocak 2022 tarihi itibarıyla açık kaynaklara yansıyan diğer değerlendirmelerde özetle;13
♦ Bölgedeki ülkelerin elektrik hatlarının birbirine bağlanmasına öncelik verilmesi gerektiği,
♦ Bu bağlamda ABD’nin, Mısır-GKRY-Yunanistan elektrik şebekelerini birbirlerine bağlayacak Avrupa-Afrika bağlantısı ve İsrail, GKRY, Yunanistan ve Avrupa’nın elektrik şebekelerini birbirine bağlayacak Euro-Asia bağlantısı gibi projeleri desteklediği, bu tür projelerin önemli enerji pazarlarını birbirine bağlayacağı,
♦ Ayrıca, enerji güvenliği ve doğalgaz tedarikinin çeşitlendirilmesi anlamında Alexandroupoli LNG Terminali (FSRU) ve Bulgaristan ile Kuzey Makedonya arasındaki bağlantı hattı projelerinin East Med boru hattı projesinden daha ucuz ve daha önce bitirilmesi gereken projeler olduğu açıklamaları yapıldı.14
Esasen, ABD’nin bu açıklamalarının projeye verilen desteğin tamamen çekilmesinden ziyade projeler arasındaki önceliklerin değiştirilmesi olarak okunması gerekiyor.
Yani dış siyasi ortamdaki dönemsel değişikliklere göre bu önceliklerin yeniden değişikliğe uğraması mümkün görülüyor.
Zira ABD temelde; Doğu Akdeniz ve Doğu Akdeniz’i çevreleyen coğrafyadaki birçok önemli anlaşmazlığa rağmen bölge ülkelerini enerji kaynaklarının araştırılması, çıkarılması işletilmesi ve nakli üzerinden birbirine bağlamak, gazı ve enerjiyi en ucuz şekli ile Avrupa’ya yönlendirmek, bu suretle Avrupa’nın enerji tedarik kaynaklarını çeşitlendirmek ve nihayetinde Rusya’nın pazar payını ve etkinliğini azaltmak istiyor.
Dolayısıyla ABD’nin açıklamalarının özde Türkiye’nin deniz yetki alanlarının sınırlandırılması konusundaki yaklaşımına destek veren bir yönü bulunmuyor.
Ancak söz konusu açıklamalar Doğu Akdeniz’den çıkarılacak doğalgazın Avrupa pazarına Türkiye üzerinden nakledilmesi yaklaşımına katkı sağlıyor.
Halkbank Davası süreci
14 Ocak 2022 itibarıyla, ABD makamlarınca İran’a karşı uygulanan Amerikan yaptırımlarını deldiği iddia edilen Halkbank’a yönelik yargı sürecinde de önemli bir gelişme yaşandı.
Davada yargılama süreci, ABD’de Anayasa Mahkemesi statüsündeki Yüksek Mahkemeye başvurulmuş olması nedeniyle görevli mahkeme tarafından donduruldu.15 Bu durum mahkeme karar sürecinin ötelenmiş olması nedeniyle önem arz etti.
Sonuç
ABD’nin,
♦ Yunanistan’da istediğini elde ettiği ve bölgedeki stratejik konuşlanmasını tamamladığı,
♦ Avrupa’da Rusya’ya karşı birleştirilmiş bir cephe oluşturmaya gayret ettiği,
♦ Bu bağlamda NATO ve AB ile birlikte Ukrayna ve Belarus üzerinden Rusya’ya yüklendiği,
♦ Ukrayna’da 2014’ün rövanşını almak için hazırlık yaptığı,
♦ Kazakistan üzerinden Rusya’ya karşı yeni bir cephe açmaya gayret ettiği bir dönemden geçiliyor.
Bu dönemde ABD’nin gerek East Med projesi kapsamındaki açıklamaları, gerek sözde 5 numaralı blokta Türkiye’nin kıta sahanlığına girmeyeceği yönünde verdiği güvence ve gerekse Halkbank Davası’nın dondurulması kararının zamanlaması dikkat çekiyor.
ABD’nin bu adımlarının Türkiye-İsrail, Türkiye-Ermenistan ve Türkiye-BAE ilişkilerindeki gelişmelerle birlikte okunması mümkün görünüyor. Bir diğer olasılık ise bu adımların Türkiye-Rusya ilişkilerindeki dengenin ABD lehine çevrilmesi ve/veya yaşanan küresel gerginlikte Rusya’ya karşı Türkiye’nin coğrafi konumundan ve imkân kabiliyetlerinden daha fazla istifade edilebilmesi için atılıyor olması.
Gelişmelerin gerçek nedenleri ortaya koyacağı mevcut durumda, hep vurguladığımız gibi, menfaatleri bölgesel işbirliği mekanizmaları ve bölge merkezli politikalarda yatan; Karadeniz, Ege, Akdeniz, Irak ve Suriye’nin kuzeyi, Doğu Akdeniz ve Kıbrıs Adası’ndaki menfaatleri ABD ve AB ile örtüşmeyen Türkiye için sürecin son derece dikkatle yönetilmesi gerekiyor.
1https://odatv4.com/makale/yeni-kriz-kapida-turk-donanmasi-katar-gemilerine-mudahale-edebilir-223670
3https://www.amerikaninsesi.com/a/abd-ve-katar-dan-akdeniz-de-turkiye-ye-garanti/6352653.html
4https://gr.usembassy.gov/ambassador-pyatts-remarks-at-signing-of-u-s-hellenic-coast-guard-mou/
6https://www.bbc.com/turkce/59876117
11https://tr.euronews.com/2022/01/17/trt-world-de-eastmed-i-elestiren-dan-sman-hochstein-
a-abd-d-sisleri-destek-vermedi
12https://www.dw.com/tr/abdden-yunanistana-eastmed-uyar%C4%B1s%C4%B1/a-60393258
13Bu hususları kapsayan benzer bir metin https://twitter.com/usembassyathens adresinden de yayınlanmıştır.
15https://www.dw.com/tr/abddeki-halkbank-davas%C4%B1-ask%C4%B1ya-al%C4%B1nd%C4%B1/a-60431799
Bu haberin/makalenin tamamı ya da bir kısmı kaynak gösterilmeden yayımlanamaz. Kaynak gösterilse dahi aktif link verilerek kullanılabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayımlayanlar hakkında yasal işlem başlatılır.
