Pandemi döneminde merkez bankaları piyasaya para saçarak ekonomilerin çökmesini engellerken, tüketimi de süratlendirdi. Üretimse, vaka sayıları sebebiyle yavaşlamıştı. Sonuç; talep arttı, üretim azaldı, stoklar eridi… sonunda “kamçı etkisi” devredeydi. Ani talep değişimi perakendecilerin ölçüsüz tepki vermesine sebep olmuştu
Piyasada “kamçı etkisi” olarak bilinen fenomen, perakende sektörünün toptancı, distribütör, üretici gibi diğer oyuncuları uyarması ile başlar. Bu uyarı tedarik zincirinde domino etkisi yaratır. Örneğin, perakende satış yapan bir mağazanın stokta mütemadiyen 100 şişe su bulundurduğunu varsayalım. Günde 10 şişe satış yapıyorsa, stok seviyesini sabit tutabilmek için distribütör ya da toptancıdan azalan miktarı sipariş etmesi gerekir. Eğer talepte artış olurda günde 70 şişe su satarsa, ani taleplere karşılık verebilmek amacıyla 70 değil, 100 şişe su siparişi verebilir. Kısacası, talep artıkça, mağazanın stok miktarı da tırmanır.
Talebin düştüğü dönemlerde de kamçı etkisi görülebilir. Ani talep düşüşünde ise perakendeci önce stoklarının bir bölümünü eriterek stok maliyetini düşürmek isteyecektir. Bu işin sonu ya “ölü stok” ya da “birikmiş sipariş” olacaktır!
Ani değişimler ölçüsüz tepkilere sebep olabilir
Pandeminin başlarında merkez bankaları piyasaya para saçarak ekonomilerin çökmesini engelledi. Tüketici sipariş vererek ya da fiziki şekilde alışveriş yaparken, üretimse vaka sayıları sebebiyle yavaşlamıştı. Sonuç, artan talep, azalan üretim oldu. Stoklar eridi. Perakendeciler talep enflasyonu yarattı. Hatırlarsanız 2021 yılının 2, 3 ve 4’üncü çeyreklerinde stok seviyeleri inanılmaz oranlarda azalmıştı. tüketimi
Tedarik zincirindeki dar boğaz, ürünlerin zamanında gelmesini engelleyince stok seviyelerini artırmak için daha fazla sipariş verilmeye başlandı. Artan talep, üretim bantlarının daha süratli çalışmasını teşvik etti ancak bu da fayda getirmedi. Yani kamçı etkisi devredeydi. Ani talep değişimi perakendecilerin ölçüsüz tepki vermesine sebep olmuştu. tüketimi tüketimi
Üstüne üstlük vaka sayılarındaki yükseliş tedarik zincirindeki beklemeleri/sıraları artırınca sipariş miktarı daha da tırmandı.
Anormal bir serüvenden geçiyoruz
Tüketici, bir dönem para harcayamadığı için oluşturduğu mecburi tasarrufunu harcıyordu. Hatırlarsanız -bu harcama sayesinde- geçen yıl tüm ekonomiler şahlanarak büyüme rekorları kırdı, işsizlik azaldı. Elbette bu vahşi ve ani büyümenin yan etkileri de olacaktır.
2022 başında tüketicinin harcama sürati azalmaya başladı. Ama ürünler parti devam ediyormuşçasına gelmeye devam ettikçe, stok yığınları oluşmaya başlıyor.
Öte taraftan yüksek enerji ve gıda fiyatları tüketicilerin ürünlerden el çekmesine sebep oluyor. Hâliyle, perakendecilerin stokları istendiği gibi erimiyor. 2021 yılındaki talep patlaması olmadığı için navlun fiyatlarının bir miktar düşmesi normal. Hatta bir süre sonra daha hızlı ve pahalı taşıma modlarına kıyasla ucuz olanlar tercih edilmeye başlanabilir.
Özetlemek gerekirse talepteki azalma, yükselen enflasyon kaygıları ile tedarikteki dar boğaz açılabilir. Kaldı ki, Çin-Avrupa-ABD rotalarında bunun sinyali görüldü. Gıda ürünleri hariç, evvelden stok yok denirken, şu sıralar stok fazlalarından şikâyet edilmeye başlanıyor.
Öte yandan, ekonominin durgun dönemlerinde navlun fiyatlarının durgun olması da doğaldır. Hatırlarsanız 2020 başında da benzer bir durgunluğu yaşamıştık. Ekonomi de böyle bir yapı değil mi? 2021 yılında ekonomiler hayli ısındı. Merkez bankalarının yapması gereken soğutma işlemini tedarik zinciri yaptı diyebiliriz. Elbette merkez banklarının adım atmasına ihtiyaç yok diyemeyiz. Faiz artışları enflasyon beklentilerini düşüreceği için soğumayı süratlendirmesi muhtemeldir. Ancak nihai bir öngörü yapabilmek için Çin’deki kapanma sonlanınca oluşacak resmi de beklemek lazım.
Burada yer alan bilgi, yorum ve tavsiyeler yatırım danışmanlığı kapsamında değildir.
Bu haberin/makalenin tamamı ya da bir kısmı kaynak gösterilmeden yayımlanamaz. Kaynak gösterilse dahi aktif link verilerek kullanılabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayımlayanlar hakkında yasal işlem başlatılır.