Mustafa Kemal Atatürk’ün, İstanbul’un işgalinde Haydarpaşa’dan Sarayburnu’na çıktığı ve işgalci devletlerin savaş gemilerine bakıp ağlayan yaveri Cevad Abbas’a, ta-rihe geçen, “Geldikleri gibi giderler” sözünü söylediği Kartal İstimbotu’nun hikâyesini bizler için KUDENFOR Direktörü Emekli Amiral Cem Gürdeniz kaleme aldı
Birinci Dünya Savaşı sona ermiş, 7 Kasım 1918 günü mağlup Osmanlının VII. Ordu Karargahı lağvedilmiştir. Yıldırım Orduları Komutanı Mustafa Kemal’e, Başkent İstanbul’a dönmesi emredilmiştir. 10 Kasım akşamı Adana’dan hareket eden Mirliva (Tümgeneral) Mustafa Kemal, 13 Kasım 1918 Çarşamba günü saat 12:15’te Haydarpaşa Garı’na varır. Yol boyunca trenin durduğu her yerde halkla sohbet etme fırsatı bulur. Yok edilme aşamasındaki bir ulusun, çökmüş bir imparatorluk halkının duygu ve düşüncelerini gözlemler. Anadolu izlenimlerini, son 7 yılda cepheden cepheye yaşadıkları tecrübelerle harmanlar ve yolculuk sonunda karşılaştığı işgal İstanbul’undaki öfkesini içine atar. Haydarpaşa’da trenden indiğinde yorgundur. Garda bir manga tarafından törenle karşılanır. Yakın dostu Dr. Râsim Ferid (Talay) Bey onu karşılayanlar arasındadır. Tam da o esnada İngiliz, Fransız, İtalyan ve Yunan gemilerinden oluşan, 55 parçalık işgal donanması Haydarpaşa önünden geçerek, demir yerlerine intikal etmektedir. Bu nedenle Fransız askerî makamlarının kontrolündeki Boğaziçi’nde deniz trafiği durdurulmuştur. Mustafa Kemal ve dostu Dr. Râsim Ferid, rıhtımdan bu geçişi hüzünle seyreder. Saat 15:00 olmuştur. İskelede bekleyen Fransız işgal kuvvetlerine ait Enterprise (sonraki adıyla Kartal) istimbotu, 2 saatlik bekleyiş sonrası Galata’ya hareket eder. Demirli savaş gemilerinin arasından geçerek ilerlerler. Yunan Averof Zırhlısı işgal filosunun arasındadır. Balkan Savaşı’nda tüm Doğu Ege ve Boğazönü Adaları’nın kaybına neden olan bu uğursuz gemi Cevad Abbas’ı ağlatır. Atatürk’ün yaveri Cevad Abbas geçiş anını 1939 yılında yayımladığı ‘’Ebedî Şef Kurtarıcı Atatürk’ün Zengin Tarihinden Birkaç Yaprak’’ isimli kitabında (Halk Basımevi, İstanbul, 1939, Sayfa 166) şöyle anlatır:
‘’Atatürk ile askerî ulaşımın köhne bir motoru ile deniz ortasında yaslanan bir çelik ormanının içinden geçiyorduk. Atatürk’ün zarif dudaklarından ‘’Geldikleri gibi giderler.’’ cümlesini işittiğim zaman, mütarekenin doğurduğu derin ve elemli ümitsizliği derhal unutmuştum.’’
Yarım saatliğine yapılan bu deniz yolculuğunun vasıtası olan Enterprise sitimli römorkörü, günümüze kadar hayatta kalabilmiştir. Kartal, 1911 yılında Hollanda’da Rotterdam yakınlarındaki Slikkerveer’deki Wed.C. Boyle & Zonen Tersanesi’nde, Fransız bir firma için Enterprise ismi ile inşa edilir. Birinci Dünya Savaşı’nın sonuna doğru 1917 yılının Nisan ayında Fransız Deniz Kuvvetleri tarafından el koyulan römorkör, bu dönemde Ege-Marmara Bölgesi’nde kullanılır. Mondros Ateşkesi sırasında İstanbul’da bulunan 80 tonluk 22 metre boyundaki tekne, 1920 yılında yani millî mücadele başlarında tekrar Française de Remorquage, de Pilotage & de Sauvetage S.A. isimli firmaya iade edilir. Ancak bu kez İstanbul’dan Pandermalis isimli bir firma ortağı daha vardır. Millî mücadele kazanılır ve Cumhuriyet ilan edilir. Enterprise, Seyr-i Sefain İdaresi’nce satın alınır ve ismi Kartal yapılır. Artık Türk gemisidir. Yarım saatliğine de olsa Atatürk’ü taşıdığı için bilinen bir istimbottur. Yıllarca İstanbul limanında, Haliç’te römorkör olarak kullanılır. Zaman zaman Başbakan İsmet İnönü’nün Heybeliada’daki yazlık evine intikalinde kullanılır. 1 Temmuz 1933 tarihinde Seyr-i Sefain İdaresi yerine Devlet Deniz Yolları kurulunca Kartal, İstanbul Liman İşletmesi’ne devredilir. 1 Ocak 1938’de yeni adresi Denizbank Umum Müdürlüğü İstanbul Liman İşletmesi’dir. 1 Temmuz 1939’da Devlet Demiryolları’na, 1 Mayıs 1944’de tekrar Deniz Yolları’na, 1 Mart 1952’de Denizcilik Bankası TAO İstanbul Liman İşletmesi’ne devredilir. Bu arada tarihi görevlerde bulunur. 14 Temmuz 1942’de Çanakkale Boğaz çıkışında mayına çarparak batan Atılay denizaltısının arama ve kurtarma faaliyetlerinde görev alır. Haliç Tersanesi’nde birkaç kez büyük onarıma girer ve tadilat geçirir. Şekli değişir. İstanbul Limanı’nda Türk sancağı altında binlerce gemiye manevrasında ve yedeklenmesinde yardım eden Kartal, 1974 yılında 63 yaşında devletten emekli olur. Artık yeni sahibi bir özel sektör firmasıdır. Kartal II adıyla tadilat geçirir. İngiliz 1911 yapımı sitimli mütenavip ana makinesi sökülür ve yerine Skoda marka modern dizel makine takılır. Bu süreçte de pek çok kurtarma operasyonunda vazife alır. 2015 yılında tam 104 yaşında artık mavi vatan sularına elveda der. Tamamen sökülür. 2016 yılında Deniz Adamı Arif Ertik ve Milliyet Gazetesi muhabiri Gökhan Karakaş’ın girişimleriyle Kartal, sonunu beklediği sularda Tuzla Tersaneler Bölgesi’nde bulundu.
Statik Müze Gemi Olacak Kartal, bu satırların yazarının gündemine 2015 yılı sonunda geldi. Yurt içi ve yurt dışında hummalı arşiv çalışmaları başlatıldı ve 2016 yılında yukarıda anlatılan geçmişi ortaya çıkarılabildi. 3 Haziran 2017 tarihinde bu bilgiler ilk kez kamuoyu ile paylaşıldı. Ardından Türkiye çapında pek çok kurum ve kuruluş gemiyi kurtarmak için gönüllü olarak öne çıktı. Bu heyecan karşısında bir platform kurularak, faaliyetlerin merkezi bir eşgüdüm ve işbirliği içinde yapılması hedeflendi. Hurdacıya gitmemesi için ivedilikle 11 tonluk geminin mal sahibinden satın alınması gerekiyordu. Mustafa Kemal’in Samsun’a çıkışının 100. yıldönümünde izleyiciler ile buluşması planlanan ‘’1919’’ isimli sinema filminin yapımcısı 49/51 firması, gemiyi filmin başlangıç bölümünde kullanmak maksadıyla satın aldı. Kartalı Kurtarma ve Yaşatma Platformu adıyla kurulan eşgüdüm grubu da bu süreci yönlendirmeye başladı. Geminin restorasyonu yüksek meblağlara bağlı olacağından imece usulü ile kaynak yaratılması ve bu kapsamda 1919 sinema filmine sponsorluk anlaşması üzerinden gemiye destek sağlanması kararlaştırıldı. Hedef, 2018 yazına kadar renovasyon/restorasyon işlemlerini tamamlayarak, hazır hâle gelen gemiyi sergilenmek üzere Deniz Kuvveleri’ne hibe etmektir. 13 Kasım 2018’de, Mustafa Kemal’in ‘’Geldikleri gibi Giderler!’’ sözünü sarf etmesinin yüzüncü yılında Kartal, İstanbul’da en uygun mahalde müze gemi statüsünde büyük bir tören ile yerini alacak ve Türk halkı ile buluşacaktır.
