Hayatın işleyişini kavramanın, dünyanın düzenini anlamanın yolu araştırmak; ama doğru soruyu sormadan bulduğumuz yanıtlar bizi nereye götürür? Ne fark eder, en kötü dağınık düzende eğleniri… meraklı
Geçen ay verilen 2022 Ig Nobel Ödülleri’ni görüp insanların yaşamları boyunca hayatı kontrol edebilmek için nelerle uğraşmak zorunda kaldıklarını düşününce aklıma geldi. Şu hayatta alınyazımızı değiştirmek, kendi kurduğumuz düzenin işleyişini anlayabilmek için neler yapıyoruz ve asık suratlı şeyleri değiştirmek için ne çok çabamız var.
Yıllardır Annals of Improbable Research tarafından verilen Ig Nobel ödülleri, bildiğimiz Nobel ödüllerinden farklı. Ona atıfla, yine “bilimsel” ama ağırlığı itibarıyla Nobel’in kapsamına girmeyen çalışmalara verilen, eğlenmeyi gözeten, mizahi bir vurgu taşıyan ödüller bunlar. “Ignoble” kalitesiz, değersiz gibi anlamlar taşıyan İngilizce bir kelime zaten.
Bu yıl fizik ödülünü alan çalışma ördek yavrularının yüzüşlerini anlamaya uğraşan bir araştırma mesela… Güvenlik mühendisliği dalında ödül, vahşi hayvanlara çarpan arabalarla ilgili olarak bir geyik çarpışma testi maketi geliştiren çalışmaya verilmiş.
Mühendislik ödülünü alan araştırma ise radyolarda yer alan analog arama düğmelerindeki gibi silindirik düğmeleri çevirirken insanların parmaklarını kullanmalarının en verimli yolunu bulmaya çalışıyor. Araştırmada çapı 1 santimetreden geniş düğmelerin çevrilmesi için üç parmak, çapı 2,5 santimetreyi geçen düğmelerde dört parmak, çapı 5 santimetreden fazla düğmeler içinse beş parmak kullanıldığı tespit edilmiş.
Hepsi yüz kaslarını gevşetecek, ama dikkatinizi fazlasıyla hak edecek çalışmaların bence en faydalısı ise edebiyat alanındaki ödül; hukuk dilinin ne kadar anlamsız düzeyde zor ve anlaşılmaz olduğuna odaklanmış. Meselenin karmaşık konularda değil, karmaşık yazı sisteminde olduğunu gösteriyor. Klasik formatta yazılmış düz bir metinde ayrı ayrı ifade edilmesi gereken cümleler hukuk dilinde içi içe geçirilerek birbirinin içine yerleştiriliyor.
Meşhur beş saniye kuralı
Harvard Üniversitesi’nde düzenlenen törenle dağıtılan Ig Nobel 1991’den beri veriliyor. Her yıl insanın aklını çelecek çalışmalar çıkıyor. Birkaç örnek…
Geçtiğimiz yıllarda cinsel ilişkide yaşanan orgazmın, burun tıkanıklığını açmada tıkanıklık giderici ilaçlar kadar etkili olabileceğini gösteren bir çalışma tıp ödülüne layık görülmüştü. Dil alanında, sıçanların bazen tersten Japonca konuşan biriyle Flemenkçeyi tersten konuşan birini ayırt edememesiyle ilgili çalışma ödül kazanmıştı. Hidrodinamik alanda, yürürken kahve içmeyi ele alan; kahvenin fincandan neden döküldüğü üzerine geniş çaplı bir araştırma ödüle layık bulunmuştu. Bir başka ödüllü çalışmanın konusu, köpekler üzerinde yaşayan pirelerin kediler üzerinde yaşayan pirelerden çok daha yükseğe sıçrayabildiğiydi. 2004’teki bir ödül ise işimize gelince hemen devreye soktuğumuz “beş saniye kuralı” ile ilgiliydi: Bir yiyecek yere düşürüldükten sonra beş saniye içinde alınması durumunda mikrop barındırmaz mı? 2006’da öne çıkan araştırmalardan biri bir grup fotoğrafında herkesin gözünün açık çıkmasını garantilemek için kaç fotoğraf çekilmesi gerektiğine dairdi. 2019’da psikoloji dalında dikkat çeken bir araştırma vardı: Ağızda tutulan kalem insanları mutlu eder mi? Ekonomi dalında ise ödül, üç tür bakterinin farklı para birimlerindeki dayanıklılığını ölçmeye çalışan araştırmaya verildi. Araştırmaya göre Romanya’nın kağıt paralarındaki bakteriler en dayanıklı çıktı.
Gergedan nasıl taşınmalı?
2021’de, ekoloji dalında ödül kazanan çalışma da bakterilerle yapılmıştı. Farklı ülkelerde, çiğnendikten sonra atılıp kaldırımlara yapışan sakızlarda yaşayan farklı bakteri türlerinin genetik analizi üzerineydi. Ulaştırma alanındaki ödül ise hava taşımacılığında gergedanların baş aşağı taşınmalarının daha güvenli olup olmadığını deneylerle saptayan bir çalışmaya verilmişti. Ekonomi alanındakini ise siyasetçilerin obezite oranının o ülkedeki yozlaşmanın göstergesi olabileceğiyle ilgili araştırma aldı.
Barış dalındaki ödül, insanların sakal bırakmayı, suratlarına gelebilecek yumruklardan korunmak amacıyla evrimleştirdikleri iddiasını test ediyordu. Bu alanda verilmiş en yararlı ödüllerden biri ise daha eskiye dair. O araştırma “birinin kafasına boş bira şişesiyle mi yoksa dolu bira şişesiyle mi vurmak daha etkilidir” sorusuna yanıt arıyordu.
Keşke bilsek…
Bu tip araştırmaları duyan herkesin “lafı gelmişken” bahanesiyle araştırılacak birkaç konu önermesi uygun bence. Benimkiler şöyle:
Barış alanında: Fiziksel olarak yerçekimi etkisiyle bir arada duran Dünya’daki insan toplulukları neden toplumsal olarak bir arada durmayı beceremiyor?
Zekâ alanında: Yetkili bir bürokratın, maden aramalarındaki siyanür etkisiyle zehirlenen doğada yaratılan tahribatın yıkıcı etkisini anlaması için zekâ düzeyi ne olmalıdır?
İsyan alanında: Çevreye en zararlı çöplerden birinin kaynağı olan tek kullanımlık plastikleri atmayıp da plastik üretiminden zenginleşen insanlara bağlasak fabrikalarının kapılarından sığabilirler mi?
Adalet alanında: Sağlıklı bir şekilde çocukluğunu yaşaması gerekirken çalışmak zorunda bırakılan çocukların kayıplarını muhasebeleştirmek mümkün olsaydı neden devletler iflas ederdi?
Dil alanında: Ütopik dünya dili Esperanto akrostişe uygun olmadığı için mi yaygınlaşamadı?
İş barışı alanında: Uzaktan kumandaya hemen alışan toplumlarda, patronların uzaktan çalışmaya bu kadar mesafeli oluşunun nedeni yöneticilerin kapsama alanıyla mı ilişkili?
Çalışma alanında: Sigara molası laf bitmeden biterse çalışma verimliliği düşer mi?
Kimya alanında: Ekonomik zorlukların getirdiği ev içi içecek üretimi yetişkin hane halkının sabahları uyuyakalma olasılığını artırır mı?
Ergenlik alanında: Yetişkinlerin ev içinde ergen çocuklarını görünce yönünü değiştirmesi nesiller arası barışı ne yönde etkiler?
İletişim alanında: Birbiriyle fazla konuşmadan vücut diline odaklanmak insani ilişkileri rahatlatır mı?
Herkesin dünyaya baktığı yerden, hayata anlamlı bir şekilde göz kırpan, Ig Nobellik farklı araştırma konuları çıkabilir elbette. Çevrelendiğimiz bunca soruna teslim olmadan eğlenmek ve kurcalamak insanların şu dünyadaki en büyük avantajları belki de…
Bu haberin/makalenin tamamı ya da bir kısmı kaynak gösterilmeden yayımlanamaz. Kaynak gösterilse dahi aktif link verilerek kullanılabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayımlayanlar hakkında yasal işlem başlatılır.