Yunanistan sorununun rafa kaldırılması sonrasında dengelenme sürecine giren dünya piyasaları, bu sefer de İran ile ilgili artan tansiyon ve beraberinde petrol fiyatlarındaki sert yükselişle bıçak sırtında seyretmeye devam ediyor. Artan jeopolitik riskler ile petrol fiyatları hızlı bir yükseliş kaydediyor. Şubat ayı sonunda İran’ın, Avrupa Birliği’nin ambargo niyetine petrol satışını durdurmak suretiyle cevap vermesi ve ardından da silah kullanmaktan çekinmeyeceğini açıklaması ve denetçileri reddetmesi tansiyonu biraz daha artırdı. Rusya ile İsrail arasındaki sözlü sataşma da bölgesel güvenlik riskinin oldukça arttığına işaret etti. Bütün bu gelişmelerle birlikte Brent cinsi petrol fiyatı 124.5 dolar seviyelerine kadar tırmanarak, 2008 yılı ağustos ayından bu yana en yüksek düzeye ulaştı. WTI petrolün fiyatı ise 108 dolar seviyelerine ulaştı. Öte yandan Brent petrolünün euro cinsinden değeri tüm zamanların en yüksek düzeyine çıktı. Altın fiyatları da dolar’ın euro karşısında değer kaybetmesine bağlı olarak yükselişte. 1.722 dolar seviyelerine kadar tırmanan ons başına altın, son üç ayın en yüksek düzeyine ulaştı.
AB sert resesyona girebilir
Artan risk algılaması gelişmekte olan ülke paraları ile hisse senedi endekslerini de olumsuz etkiliyor. Petrol fiyatlarındaki yükseliş, kırılgan Avrupa Birliği ülkeleri ve cari açığı yüksek ülkeler için de büyük risk oluşturuyor. Ayrıca PMI (İmalat Satınalma Yöneticileri Endeksi) verisi tekrar 50’nin altına inmiş olan AB için emtia fiyatlarından ve özellikle petrol fiyatlarından kaynaklanan bir şok, daha sert bir resesyona da sebep olabilir. Böyle bir şokun İran kaynaklı olabileceği değerlendiriliyor.
Çin, Hindistan ve Japonya
İran’dan alımı kısıyor
İran’ın en büyük petrol alıcıları olan Çin, Hindistan ve Japonya, bu ülkenin toplam ihracatının yüzde 45 kadarını satın alıyorlar. İran’a uygulanan ABD ve Avrupa Birliği ambargosu nedeniyle her üç ülke de İran’dan alımlarını en az yüzde 10 azaltmayı düşünüyor. Japonya’nın İran’dan yaptığı petrol ithalatını, beklenenin üzerine çıkararak yüzde 20’ye kadar kısabileceği konuşuluyor. Yine Hindistan’ın en büyük petrol şirketleri ithalat için dümeni İran’dan Suudi Arabistan’a kırmış durumda. İran’a karşı uygulanan bu ambargo petrol fiyatlarını arz yönlü tehdit etmeye devam ediyor ve fiyatların tırmanışını sürdürmesi bekleniyor.
Türkiye’ye iki haftalık
faturası 6 milyar dolar
Peki bütün bu gelişmelerden Türkiye nasıl etkilenecek? Cari işlemler açığı (77 milyar dolar) sorunu yaşayan ve enerji ithalatına bağımlılığı yüksek bir ülke olması nedeniyle bu tablodan en olumsuz etkilenen ülkelerden birisi Türkiye oldu. Petroldeki 10 dolar’lık artışın yıllık cari işlemler açığında 4 milyar dolar’lık ek bir maliyet yarattığı dikkate alınırsa son iki haftada cari işlemler açığı açısından yaklaşık 6 milyar dolar’lık bir fatura artışı yaşandı denilebilir. Bu da dolar’daki düşüşün önünü keserek kurun yeniden yükseliş trendine girmesine neden oluyor. Öte yandan Tüpraş’ın yıllık ithalatının yarısını (9 milyar dolar) İran’dan, hem de Türk Lirası ile gerçekleştirmesi kritik önem taşıyor. Her ne kadar İran ile 1 yıllık anlaşma yapılmış olsa da, yaşanacak herhangi bir sorunda Tüpraş’ın bu ithalatı başka bir ülkeden yapmak zorunda kalması daha maliyetli bir petrol alımını neden olacağı gibi Türkiye’den 9 milyar dolar’lık para çıkışına neden olacağı için dolar’da ciddi bir yükselişi de tetikleyebilir. Çünkü, İran ile yapılan ticaret TL üzerinden.
Baltık Dry Indeks yüzde
56 çakıldı
İran ile yaşanan bu gerginlik ve sonrasında petrol fiyatlarının 3 yılın zirvesine tırmanması dünya ticaretini de olumsuz etkiliyor. Zaten Avrupa borç krizinin olumsuz yansımalarından dolayı durma noktasına gelen dünya ticaretinin, petrol fiyatlarının 124 dolar seviyelerine gelmesiyle daha da olumsuz bir seyir izlemesi bekleniyor. Bu durumu, dünya ticaretinin nabız ölçeri olarak bilinen Baltık Dry Index de gözler önüne seriyor. Endeks’te son dönemde yaşanan sert düşüş dikkat çekiyor. Baltık Endeksi, ocak ayından bu yana yüzde 56 çakılarak 1.624 seviyelerinden 718 düzeyine kadar geriledi. Endeks, bu hızla seyrederse 2008 sonunda gördüğü tarihi dip seviyeleri olan 618’li seviyelere kadar gerileyebilir.
Japonya’nın İran’dan
petrol ithalatı yüzde 20
kadar azalabilir
Japonya’nın İran’dan yaptığı petrol ithalatını, beklenenin üzerine çıkararak yüzde 20’ye kadar kısabileceği, buna karşılık üç büyük Japon bankasının İran ile ticaret yapmaktan dolayı ABD yaptırımlarından muaf tutulacağı bildiriliyor. Japon iş dünyasının yayını olan Nikkei Gazetesi’nin haberinde, bankaların cezadan kurtarılmasına karşılık, ülkenin zaten giderek artan petrol harcamalarının daha da yükseleceği bildirildi. Dünyanın üçüncü büyük petrol ithalatçısı olan Japonya geçen yıl petrol ihtiyacının yüzde 9’una yakınını İran’dan sağlamıştı. Bir yıl önce meydana gelen deprem ve tsunami sonrası, enerji üreten Fukushima Nükleer Santralı’ndaki reaktörlerin kapanmasıyla ülkenin petrole olan ihtiyacı daha da arttı. Gazete, kaynak göstermeden verdiği Washington mahreçli haberde, iki ülkenin Japonya’nın daha fazla mali yaptırımlara maruz kalmadan, İran’a olan petrol bağımlılığını nasıl düşürebileceğini belirleyen bir anlaşmaya varmalarının beklendiğini bildirdi.
Suudi Arabaistan’a
yöneliyorlar
Japonya hükümet sözcüsü Osamu Fujimura, iki ülkenin bu ay sonunda bir sonuca varabileceklerini doğruladı ancak, Japonya’nın İran petrolü alımını hangi oranda düşüreceği konusunda bilgi vermedi. Bu arada Yeni Delhi’deki kaynakların verdiği bilgiye göre Hindistan’ın Bharat Petroleum şirketi, küresel yaptırımların İran ile petrol ticaretini tehlikeye sokabileceği gerekçesiyle, 2012-2013 döneminde petrol ihtiyacını daha çok Suudi Arabistan’dan sağlamaya yöneliyor. Hindistan’ın ikinci büyük devlet rafineri şirketi olan Bharat, Suudi Arabistan ile petrol anlaşmasına giden üçüncü büyük Hint rafinerisi oluyor. Bir başka kaynak Bharat Petroleum şirketinin İran’dan aldığı ham petrol miktarını yüzde 50 oranında düşürmeyi planladığını söyledi.
Türkiye’de enerji piyasası liberalleşirse doğalgaz
fiyatlarının yüzde 20 azalması bekleniyor
Enerji Ticareti Derneği tarafından hazırlanan “Enerji Piyasasının Liberalleşmesinin Türkiye Ekonomisi Üzerindeki Etkileri” raporunda, enerji piyasasında liberalleşme sağlanması durumunda tedarikçiler arasındaki rekabet ve kaynakların çeşitlenmesi nedeniyle doğalgaz fiyatlarının yaklaşık yüzde 20 azalacağı varsayımının kabul edildiği belirtildi. Raporda, TEİAŞ’ın 2011-2019 dönemi için elektrik talebi ve kurulu kapasite projeksiyonlarının kullanıldığı belirtildi ve bu projeksiyonlara dayanarak 2019’da elektrik üretimi için ağırlıklı olarak kullanılacak yakıtın doğalgaz olacağı öngörüldü, bu nedenle de elektrik fiyatlarının doğalgaz fiyatlarına bağlılığının devam edeceği belirtildi. Raporla ilgili yayınlanan basın bülteninde, “Daha önce liberalleşmiş olan piyasalardaki gözlemlere dayanarak, tedarikçiler arasındaki rekabet ve kaynakların çeşitlenmesi nedeniyle doğalgaz fiyatlarının yaklaşık yüzde 20 azalacağı varsayımı kabul edilmiştir. Bu varsayım, liberalleşmenin daha önce tamamlandığı Hollanda, Almanya ve Birleşik Krallık verilerine dayanarak belirlenmiştir” denildi.
GSYİH’da 42 milyar TL’lik artış
Raporun “Liberalleşen bir enerji piyasasının Türk ekonomisinin genel refahı üzerindeki etkileri” bölümünde “Piyasanın tam olarak liberalleşmesi, Türkiye’nin Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (GSYİH) düzeyinin 2019 itibariyle liberalleşmenin olmadığı senaryoya göre yüzde 2.6 artmasını sağlayacaktır. Bu oran, söz konusu yıl için GSYİH’de 42 milyar TL mutlak artış anlamına gelmektedir” ifadeleri kullanıldı. Sürdürülebilir bir liberalleşme sürecinin yatırımları da tetikleyeceğinin belirtildiği rapora göre, kümülatif ek yatırım tutarı, liberalleşmenin olmadığı bir senaryoya göre 2019’a kadar yaklaşık 26 milyar TL olarak gerçekleşecek. Raporda, enerji sektörünün her ekonominin belkemiği olduğu belirtilerek, “Bu sektördeki özelleştirme ve liberalleşme, ekonominin tümü üzerinde etkili olacaktır. Bu nedenle vasıflı işgücü istihdamında yüzde 3.1, vasıfsız işgücü istihdamında yüzde 3.4 artış öngörülmektedir” denildi.
