İran’ın son dönemde gündeminde “özelleştirmeler” var. İranlı ve Türk işadamları karşılıklı neler yapılabileceğini değerlendirmek için ahran’da bir araya geldi
Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu’nun (DEİK) geçen ay İran’ın başkenti Tahran’da düzenlediği ve Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB) ve DEİK Yönetim Kurulu Başkanı Rifat Hisarcıklıoğlu’nun başkanlığında düzenlenen Türk-İran İş Konseyi VI. Ortak Toplantısı’nı MarineDeal olarak izleme fırsatımız oldu. İranlı ve Türk işadamlarının katılımlarıyla Tahran’da düzenlenen toplantıda iki ülke ticaret hacmini ve karşılıklı yatırım olanaklarını değerlendirmeye yönelik konular ele alındı. Türk ve İranlı firmalar arasında ikili görüşmelerin de yer aldığı toplantı, İran Ticaret Sanayiler ve Madenler Odaları (ICCIM) Başkanı Muhammed Nahavandiyan’ın ev sahipliğinde organize ediliyor. OPEC’in ikinci en büyük petrol üreticisi olan İran, dünya petrol rezervlerinin yüzde 10’nu ve doğalgaz rezervlerinin yüzde 17’sini elinde bulunduruyor. 2007 yılında 2006’ya göre ihracatta yüzde 25.3, ithalatta yüzde 21.8 oranında artış gösteren Türkiye-İran ticaret hacmi 8 milyar dolar. Son iki ayda gerçekleşen Samand’ın Türkiye pazarına girişi ve Gübretaş’ın Razi Petrokimya’yı satın alması gibi gelişmeler, İran ile ilişkilerimizin ivme kazanacağına dair olumlu işaretler olarak yorumlanıyor. Uluslararası yatırım bankası Goldman Sachs’ın 2025 yılı için yaptığı bir projeksiyona göre, İran’ın 2025’te dünyanın en büyük 16. ekonomisi olacağını açıklaması bu ülkedeki yatırım fırsatlarının önemini ortaya koyuyor.
İran-Türkiye ticaretinde Trabzon Limanı hayati önem taşıyor
İran’da 2006 yılının temmuz ayında yayınlanmış olan özelleştirme talimatı sonucunda rafineriler, doğalgaz, çelik, otomotiv, telekomünikasyon, havacılık, sanayi, petrokimya ve sivil havacılık sektörlerinde son derece karlı yatırım fırsatları ortaya çıktığı belirtiliyor. Ayrıca, Tahran-Meşhed, ve Tahran-Zencan arasında hızlı tren projesinin gerçekleştirilmesi planlanıyor. Bu projeyle İran’daki ulaşım sorunu konusundaki bazı sıkıntıların çözümleneceği belirtiliyor. İran-Türkiye ihracatında demir-çelik, tütün ve mamulleri, makineler, otomobil yan sanayi ürünleri, mantar ve ağaç mamulleri ve plastiklerin önemli bir yere sahip olduğu bildiriliyor. İki ülke ticaretinde özelleştirilen Trabzon Limanı da hayati önem taşıyor. Afganistan, Pakistan, Türkmenistan, Özbekistan, Kazakistan, Kırgızistan, Tacikistan ve ileride Çin ve Moğolistan taşımalarına transit ülke konumunda olan İran, Türk taşımacısı için büyük önem taşıyor. Zira, İran 2 bin kilometrelik transit parkura sahip.
İran’ın en büyük sorunları: Taşımacılık ve bankacılık
Türkiye ve İran arasında ticari ilişkinin dengesiz olması dikkat çekiyor. Bu sorunun ise İran’ın Türkiye’den daha fazla mal alımını teşvik etmesi ve ithalatında Türkiye’ye öncelik tanımasımasıyla çözülebileceğine inanılıyor. Bunun yanında Türk iş adamları, İran’da özellikle kara ulaştırması ve bankacılık gibi konularda sıkıntılar yaşıyor. İran’dan bu konuda en büyük beklenti, eşit şartlarda bir rekabet ortamının yaratılması ve Türk firmalarının farklı uygulamalara tabii tutulmasının önüne geçilmesi.
Hedef yıllık 10 milyar dolar
Devlet kontrolünde bulunan İran ekonomisinin yüzde 40’ını devlet sektörü, yüzde 45’ini ise Bonyad diye tabir edilen dini lidere karşı sorumlulukları bulunan vakıflar oluşturuyor. Geriye kalan yüzde 15’lik bölüm ise özel sektör olarak nitelendirilebilecek ‘Bazaar’ denilen kesime ait.
2005-2010 yılları arasındaki kalkınma planı uyarınca ekonominin yüzde 55’inin özelleştirilmesi, devletin ekonomideki payının yüzde 20’ye düşürülmesi ve İran’a yıllık 10 milyar dolar yabancı yatırımcı çekilmesi hedefleniyor.
485 firma özelleştirilecek
İran’da son dönemde ekonominin gündemini özelleştirmeler oluşturuyor. Dini lider Ayetullah Ali Khamenei’nin 2007 yılında özelleştirmenin yavaş ilerlemesinden duyduğu memnuniyetsizliği dile getirmesi ve Batı’nın başlattığı ekonomik savaşa karşı en iyi silahın özelleştirme olduğunu beyan etmesi, İran hükümetinin bu konudaki kararlılığının da en önemli göstergesi. İran Özelleştirme Kurumu’nun 2010 yılına kadar 485 firmanın özelleştirmesi öngörülüyor. Geçen ay Türk şirketi Gübretaş, İran’ın en büyük şirketlerinden biri olan Razi Petro Kimya Şirketi’ni özelleştirme ihalesinde 680 milyon dolara satın alarak önemli bir başarıya adım atmıştı.
Samand’ın Türkiye pazarına girişi ve Gübretaş’ın Razi Petrokimya’yı satın alması İran-Türkiye ilişkilerin ivme kazandığını gösteriyor
Doğalgaz kesintisi
Yaklaşık 27 trilyon metreküp doğalgaz rezervine sahip olan İran, Rusya’dan sonra dünyanın en büyük doğalgaz rezervine sahip. İran, iç tüketimdeki hızlı artışa rağmen doğalgaz ihracatını artırmak için girişimlerde bulunuyor. Türkiye 2002 yılından itibaren İran’dan 25 yılda toplam 10 milyar metreküplük alınacak doğalgazın transferine başlamıştı. 2006 kış aylarında olduğu gibi bu yılda Türkiye’ye doğalgaz sevkıyatı İran tarafından kesintiye uğradı. Aralık ayı sonlarında başlayıp 3 hafta süren kesintinin ardından sevkıyatın yeniden başlamasına rağmen, halen olması gereken seviyenin çok altında seyrediyor. Bu aksaklıklara rağmen iki ülke arasında enerji alanında ekonomik işbirliğinin sürmesi bekleniyor. İran ayrıca, Türkiye ve Bulgaristan üzerinden Nabucco projesi kapsamında Avusturya’ya gaz ihraç etmeyi hedefliyor. İran’ın diğer potansiyel doğalgaz pazarları Ermenistan, Ukrayna, Avrupa, Pakistan, Hindistan, Tayvan, G. Kore ve Çin’in kıyı bölgesi.
Ortak tahkim müessesesi yolda
Türk işadamlarının İran’da daha güven içinde yatırım yapabilmesinin önünü açmak üzere iki ülke arasında ortak tahkim heyeti oluşturulması planlanıyor. İran serbest, rekabetçi bir ekonomik düzene geçmek için, uluslararası toplumun ambargo koyduğu tüm sektörlerdeki kuruluşlarını bu yıl içinde özelleştirmeyi planlıyor. Enerji, bankacılık vs. gibi alanlar özelleştirmesi öncelikli sektörler olarak göze çarpıyor. İran ile Türkiye arasında daha önce yaşanan sıkıntıların tekrar etmemesi için ortak tahkim müessesesi oluşturuluyor. İran’la Türkiye arasında bir sorun olunca, bu ortak tahkim heyeti karar verip sorunu çözecek. Tahkimin oluşturulmasıyla ilgili İran Ticaret ve Sanayi Odası görevlendirildi.
İran: Van Gölü çevresine demiryolu döşeyelim
Öte yandan Türk-İran iş konseyi toplantısı İran Ulaştırma Bakanı Muhammed Rahmeti, Türk nakliyecilerine kolaylık sağlanmasını talep eden TOBB heyetine iki ülke arasındaki taşımacılığın geliştirilmesi gerektiğini, Van Gölü demiryolu projesinin hayata geçirilmesini, İran’ın bu projeyi finanse edebileceğini ve nisan ayındaki karma ulaştırma komisyonu toplantısında bu konuların ele alınacağını söyledi.
EXPO 2015 için İran’ın oyu İzmir’e
EXPO temsilcisi İran Fuarlar İdaresi Başkanı Dr. Muhammed Cevat Salari “Dost ve kardeş iki ülkeyiz. İktisadi sosyal kültürel ilişkilerimiz günden güne gelişiyor. Karşılıklı fuarlar düzenleyerek ilişkilerimizi güçlendireceğiz. Yakın gelecekte Türkiye’yi ziyaret edeceğim ve EXPO 2015 Fuarı için Türkiye’ye destek vereceğiz” dedi. Salari, iki ülkedeki fuarlara karşılıklı katılımın artırılması için bir anlaşma yapılmasını da önerdi.
