II. Interclub anlaşması – Emredici Kurallar
Bilindiği üzere La Haye Kuralları ve Türk Ticaret Kanunu’nun taşıyanın sorumluluğu ile ilgili kuralları emredicidir, dolayısıyla burada yazılı olanları taşıyan lehine değiştiren hususların konişmentoya konulabilmesi mümkün değildir, konuldukları takdirde bunlar geçersiz olacaklar ve yerlerine ilgili La Haye ya da TTK Kuralları geçecektir.
Yüke gelen zıya veya hasar sebebiyle üçüncü şahıs yükle ilgililere karşı sorumluluğun donatan ve çarterer arasında bölüştürüldüğü bu metin aslında La Haye ve La Haye-Visby Kuralları tarafından öngörülen rejimi değiştirmektedir. Dolayısıyla Interclub anlaşmasının bu bakımından incelenmesinde fayda bulunmaktadır.
Ancak bu şekilde tazminat talep eden üçüncü şahsın (konişemto hamili) hukuki durumunda olumsuz hiçbir değişiklik meydana gelmemekte, söz konusu metin ağırlıklı olarak ödenecek olan tazminatın donatan ve alt taşıyan özelliğindeki çarterer arasında nasıl paylaştırılacağını düzenlemektedir. Bundan dolayı metinde yer alan kurallar emredici hükümlere aykırı gelmemektedir.
Bunun yanında sorumluluk düzenini değiştiren az sayıda kuralın tamamı da konişmento hamili lehinedir. Dolayısıyla burada da emredici hükümlere aykırılık bulunmamaktadır. Örneğin bu sayede yük zararlarına ilişkin tazminat talebi konusundaki zamanaşımı süresi değişmektedir. Ancak bu değişiklik sürenin uzaması yönündedir. (Süre 1 yıldan 2 yıla çıkarılmaktadır.)
III. Interclub anlaşmasının
özellikleri
1. ICA uygulama kapsamı
“Interclub” anlaşmasının uygulanması için mutlaka La Haye ve La Haye-Visby Kurallarının “Paramount” klozu ile çarter sözleşmesi bakımından da etkin hale getirilmiş olması gerekmektedir.
Ancak “Interclub” metninin sözleşmeye ilave edilmiş olması buradaki kuralların mutlaka uygulanacağı anlamına da gelmemektedir. Buna göre sözleşmedeki ilgili klozun yüke gelen zıya ve hasara taraflardan hangisinin katlanacağını açık bir şekilde ortaya koyması halinde, tarafların serbest iradelerinin bu yönde teşkil etmiş olması sebebiyle metnin uygulanma imkanı ortadan kalkmaktadır. Dolayısı ile çarterparti metni ile (atıf yapılarak geçerli kılınan) interclub anlaşma metni arasında bir çelişki olduğu takdirde çarterparti metnine öncelik verilmektedir.
Interclub anlaşması bakımından yük zararı aşağıdaki anlamlardan birini haiz olup, hariçte kalan haller anlaşmanın kapsamı dışında bırakılmaktadadır:
n Yükün zayi olması,
n Yükün hasara uğraması,
n Yükün (fire ve hırsızlık halleri dahil olmak üzere) eksilmesi ve gecikmesi
n Zıya, hasar, eksilme ve gecikme sebebebiyle ödenen gümrük cezaları ve diğer meblağlar
n Bu zararların talep edilmesi ve bu taleplere karşı savunma yapılması sırasında meydana gelen hukuki masraflar.
Bunun yanında Interclub metninde anlaşmanın uygulanabilirlik kapsamı ve kombine taşımalar bakımından hangi safhanın anlaşma kapsamına girdiği belirtilmektedir: Buna göre zarar ile ilgili talep taşıma sözleşmesi konusu olan bir yük hakkında yapılmış olmalıdır, bu bakımdan taşıma sözleşmesi (dolayısıyla konişmento) ya belirli bir çarter sözleşmesi ile ilgili olarak yapılmış olmalı ya da Kombine Taşıma form ve kurallarına uygunluk sağlamalıdır; kombine taşımalar bakımından Interclub anlaşması yükün gemiye alınmasından itibaren başlayacak ve bunun boşaltılmasına kadar devam edecektir.
2. Yüke gelen zararların paylaşımı
Yüke gelen zararlar “Interclub” metnine göre aşağıdaki gibi paylaştırılacaklardır. (“Interclub Agreement 2011” kural 8): (Metindeki taşıyan “asıl taşıyan”, taşıtan ise “alt taşıyan” şeklinde anlaşılmalıdır.) Burada belirtilen sorumluluk paylaşımı bakımından 1996 ile 2011 metinleri arasında her hangi bir fark bulunmamaktadır.
n (a) Geminin elverişsizliliğinden ve/veya geminin sevk ve idaresindeki kusur ya da ihmalden dolayı yüke gelen zıya veya hasar: yüzde 100 taşıyan
(Taşıtan elverişsizliğin yükleme, istifleme, boşaltma ve yükün elden geçirilmesi sebebiyle meydana geldiğini ispat ettiği takdirde paylaşım (b) kuralı gereğince yapılacaktır.)
n (b) Yükleme, istifleme, boşaltma, yükün elden geçirilmesi ve yükün selametine ilişkin diğer faaliyetlerin kötü yapılması sebebiyle yüke gelen zıya veya hasar: yüzde 100 taşıtan
(Yükleme ve boşaltma ile ilgili klozda ayrıca kaptanın sorumluluğundan -“and responsibility”- bahsedilmediği takdirde, paylaşım yüzde 50 taşıyan – yüzde 50 taşıtan olarak yapılacaktır. Taşıtan zararın geminin elverişsizliğinden kaynaklandığını ispat ettiği takdirde taşıyanın sorumluluğu yüzde 100 olacaktır.)
n (c) Yukarıda belirtilen hallere paralel olarak yükün eksik ya da fazla teslim edilmesi: yüzde 50 taşıyan – yüzde 50 taşıtan
(Ancak zarar taraflardan birisinin sorumlu olduğu -yardımcı şahıslar dahil- kişilerin hırsızlığından veya kusur ya da ihmalinden kaynaklandığı ispat edilirse, bu tarafın sorumluluğu yüzde 100 olacaktır.)
n (d) Geç teslim dahil olmak üzere diğer tüm yük ile ilgili tazminat talepleri karşısında: yüzde 50 taşıyan – yüzde 50 taşıtan
(Ancak zararın taraflardan birisinin sorumlu olduğu -yardımcı şahıslar dahil- kişilerin kusur ya da ihmalinden kaynaklandığı ispat edilirse, bu tarafın sorumluluğu yüzde 100 olacaktır.)
3. Zamanaşımı
Tazminat ödemiş olan tarafın ICA gereği diğer tarafa rücu etme tarihi konusunda Interclub 2011 metninde zamanaşımı bakınından önceki metinlere göre herhangi bir fark bulunmamaktadır; buna göre zamanaşımı 2 yıldır. Ancak Hamburg Kuralları ya da Hamburg Kurallarının milli bir hukuk sebebi ile devreye girmiş olması durumunda söz konusu süre 3 yıldır.
4. Teminat
2011 anlaşması ile getirilen asıl önemli değişiklik teminat hususundadır. Interclub anlaşmasının bundan evvel ki metinleri bir bakıma deniz ticaretinin istek ve ihtiyaçlarına cevap vermekle birlikte, uygulamadan kaynaklanan bir takım ihtiyaçları da karşılıksız kalmaktaydı. Bu hususların başında ise söz konusu anlaşma metni ile yük ilgilileri lehine doğan tazminat talep etme hakkını aralarında bölüştüren donatan ve taşıyanın yine aralarındaki ilişkinin daha uygun bir şekilde düzenlenmesi gereği gelmekteydi. 2011 öncesi Interclub anlaşmalarının geçerli olduğu hallerde yükle ilgiliye teminat veren tarafın (yukarıda ifade edilen paylaştırma kuralları uyarınca diğer tarafın hissesine düşen pay için) diğer taraftan teminat alabilmesi zaman almakta ve bazen masraflı olmaktaydı, hatta bunun için hukuki adımların atılması dahi gerekmekteydi.
Bunun yanında 1996 metninin 4.c bendi teminat talebinin ancak yükle ilgili tarafa tazminat ödenmesi halinde mümkün olabildiğini ortaya koymaktadır. Diğer bir ifadeyle donatanın paylaşım kuralları gereği taşıyandan hissesine düşen pay oranında teminat talebinde bulunabilmesi için yükle ilgiliye zararını ödemiş olması gerekmekteydi. Bu da haliyle tazminat ödeme tehlikesi altında olan (yani henüz ödememiş olan) tarafın (Interclub anlaşması gereği teminat hakkına henüz sahip olmadığından dolayı, ancak tazminat ödeme tehlikesinin de en azından bir kısmını teminat altına alabilmek için) diğer tarafın mallarının (gemilerinin) üzerine ihtiyati tedbir koymak ve seferden men etmek gibi her iki taraf bakımından zararlı ve masraflı metodların kullanılması ihtiyacını doğurmaktaydı.
Yukarıda belirtilen sebeplerden dolayı 2011 Interclub metninin 9. maddesinde tazminat talebinde bulunan yükle ilgiliye teminat vermek durumunda kalan tarafın bu anda diğer tarafa payına düşen kısım için teminat almak amacıyla (6. maddede belirtilen sürede karşı tarafa ihtarda bulunmak şartı ile) talepte bulunma hakkının varolduğu ifade edilmektedir. Klozun “b” bendinde teminatın miktarı bakımından “eşit” kelimesi kullanılmaktadır, dolayısıyla yükle ilgiliye ne kadar teminat verilmişse aynı miktarda teminatın diğer taraftan alınması gerekecektir, zira yukarıda da görüldüğü üzere zarar paylaşımı bazen yüzde 50-yüzde 50 olmakta, bazen de zararın tamamına taraflardan biri katlanmak duurmunda kalmaktadır. Dolayısıyla verilen teminat kadar teminat talep edilmesi hakkaniyete uygundur. Buna karşılık teminat talep eden tarafın buradaki meblağa hukuki masrafları ile bu uğurdaki diğer harcamalarını da katıp katamayacağı sorusuna, 9. kloz metninin dahilinde herhangi bir açıklama bulunmadığından dolayı, şüphe ile yaklaşılmaktadır.
Fehmi Ülgener
