Müh. Kd. Albay (E) Gemi İnşa Yük. Müh. Kerem Orçun Yüksekdağ bir muharip geminin planlama ve inşa süreçlerini MarineDeal News okurları için kaleme aldı
Geçen sayıda muharip bir harp gemisi tasarım süreçlerinin bir özetini vermeye çalışmış, planlama ve inşa süreçlerini ise ayrı bir yazıda kaleme alacağımı belirtmiştim. Arayı fazla açmadan ve konu bütünlüğünü de bozmamak adına bu sayıda bir kez daha buradayım.
Aslında planlama; ihtiyaç belirleme ve tasarım safhaları dâhil, projeyle birlikte başlayan, yaşayan ve sona eren bir süreç olmakla birlikte, bir önceki yazıda kavram kargaşası yaratmamak adına planlama konusuna değinmemiş, bu ikinci yazının kapsamını “Gemi inşa planı” çerçevesinde tutmanın daha uygun bir hâl tarzı olacağını düşünmüştüm. Bu noktadan hareketle konuyla ilgili bilgilerimi siz kıymetli okurlarla paylaşmak isterim. Yeri gelmişken şunu da belirteyim ki; kaleme aldığım bu iki yazı tamamen kendi yaşadığım tecrübeler ve elbette işin doğası gereği teorik olarak olması gerekenleri oldukça daraltılmış bir özet olarak içermektedir.
Şimdi konumuza dönecek olursak;
Bir gemi inşa projesi için, kim tarafından gerçekleştirilirse gerçekleştirilsin, en önemli husus; geminin sözleşmesinde yer alan teknik isterlerine uygun, ihtiyaç sahibi tarafından talep edilen performansı tam olarak sağlayacak şekilde, yine sözleşmede ortaya konulan zaman planında ve proje bütçesi/sözleşme bedeli dâhilinde bitirilmesidir.
Hele ki konu harp gemisi ise; bu gemiyi talep eden ve teknik özelliklerini belirleyen ihtiyaç sahibi makam Deniz Kuvvetleri olacaktır ki bir önceki yazıda da belirttiğim üzere burada söz konusu olan bir ülkeye ait savunma ve harp stratejisidir. Dolayısıyla böyle bir projeyi teknik isterlerine uygun, tam performansında ve zamanında bitirmek, Türkiye’nin bulunduğu konum da düşünüldüğünde, aslında dış tehditlere karşı ülke savunmasına doğrudan tesir edecek önemde bir meseledir. Diğer yandan, böyle bir projenin bir devlet (kamu) projesi, mali kaynağının kamu kaynakları ve bu kapsamda inşa edilecek geminin de nihayetinde devlet malı olacağı düşünüldüğünde; projenin ayrılan mali bütçesi içerisinde tamamlanmasının ülke ekonomisi açısından önemi de aşikârdır.
Dolayısıyla konuyu bu çerçevede bütünsel olarak ele aldığımızda aslında bu hedeflere ulaşacak tüm kapılar; düzgün, yeterli detayda, en önemlisi de gerçekte uygulanabilir bir proje planına açılmaktadır.
Geçen yazıda tasarımı detay tasarım safhasına getirmiş, pratikte detay tasarımın belli bir olgunluğa ulaşması ile birlikte inşa sürecinin de başlatıldığını, detay tasarımın aslında inşa tamamlanana kadar devam eden bir süreç olduğunu belirtmiş, ancak planlamadan söz etmemiştim. Yukarıda da belirttiğim üzere şimdi müsaadenizle konuyu “Gemi inşa planı” kapsamında irdelemeye devam etmek istiyorum.
En doğru strateji ile plan yapabilmek için öncelikli olarak sırasıyla;
- İnşa tersanesinin iş gücü-iş yükü analizlerinin yapılması, bu analizlere göre inşa/donatım boyunca harcanacak toplam “adam x saat” değerinin belirlenmesi,
- Özellikle ana ve yardımcı makine, dişli grubu, silahlar gibi tedarik süreleri çok uzun ana sistemlerin tedarik sürelerinin bilinmesi,
- Sözleşmesel gerekliliklerden gelen ödeme planıyla paralelliği teminen projenin kilometre taşları (milestones) dediğimiz;
-İlk sac kesimi,
-İlk kaynak,
-İlk inşa bloğunun kızak üstüne alınması,
-Ana makinenin yerine alınması,
-Tekne inşasının tamamlanması,
-Suya iniş,
-Test/tecrübelerin başlaması,
-Geçici kabul,
-Kesin kabul vb. kilit tarihlerin belirlenmesi
gerekmektedir.
Bu üç husus en başından ne kadar doğru ve gerçekçi belirlenirse planın ana iskeleti o kadar sağlam olacak, sonrasında da son derece mantıklı, doğru ve uygun bir şekilde detaylandırılabilecektir.
Gemi inşa planı hazırlama işi; sadece bir endüstri mühendisi, planlama/istatistik uzmanı vb. ile değil mühendislik ve tedarik ekibinin de yer alacağı koordineli grup çalışmaları ile gerçekleşebilecek önemde bir iş olarak değerlendirilmelidir. Plan hazırlanırken en az;
- Boyutlarına ve inşa tersanesi kabiliyetlerine bağlı olarak geminin bloklar halinde mi, tek parça olarak mı inşa edileceği, (inşa tersanesinin inşa holü boyutları, raspa-boya kabiliyeti, blok kaldırma/döndürme, taşıma, suya indirme, havuzlama gibi kabiliyetleri doğrultusunda detay tasarım aşamasının en başında verilmesi gereken bir karardır.)
- Bloklar halinde inşa edilecekse, blokların boş olarak mı, donatılmış olarak mı birleştirileceği, (donatıma yönelik ekipman/sistem tedarik planları, tersane kaldırma ve taşıma kabiliyetleri vb.ne göre yine detay tasarım aşamasının en başında karar verilmelidir.)
- Ana güverte altında yerleşimi yapılacak özellikle ana makineler, dişli grupları, yardımcı makineler gibi boyutsal olarak büyük ve ağır ekipmanların tedarik edilecekleri tarihler ve bu tarihlere bağlı olarak suya iniş öncesi mi sonrası mı gemiye alınacağı, (suya iniş öncesi ve blok birleşimi sonrası yerlerine alınacaklarsa bu ekipmanlar için boyutlarına özel olarak açılmış güverte/borda açıklıklarının (‘peç’ler) suya iniş öncesi kapatılmasına yönelik zaman planının (‘peç planı’nın ana plana dâhil edilmesi gerekmektedir.)
- Denize iştirakli tüm alıcı ve tahliye sistemlerine ait devreler ile valf tedarik ve montajlarının suya iniş öncesi tamamlanmış olması,
- Suya iniş öncesi montajları yapılmayacaksa sterntüp, iskandil, parekete kılıcı ve varsa sonar dom mevki gibi karina açıklıklarının suya iniş öncesi körlenmesi,
- Diğer sistem ve ekipmanların, gemiye alınıp alınmamasına, tedarik tarihleri ile suya iniş esnasında ve sonrasında gemi ağırlık dağılımı ve stabilitesine de etkileri göz önünde bulundurularak, karar verilmesi,
- Gemi suya indirildikten sonra, denizde veya karada donatım/montajları yapılabilecek sistem/ekipmanlar dikkate alınarak, gemi için uygun bir havuzlama periyodu belirlenmesi,
- Gemiye alınacak belli boyutun ve ağırlığın üzerindeki ekipman/cihazların montaj/söküm hatlarına ait rotaların oluşturulması, (bu rotalar kapsamında hangi ekipmanın hangi kapı/kaporta ve koridorlardan geçmesi gerektiği belirleneceğinden, detay zaman planı yapılırken o ekipmana montaj rotası üzerinde engel teşkil edebilecek başka bir ekipmanın yerine alınmamış olması gibi bir detaya dahi dikkat edilmelidir.) vb. çok kritik ana hususlar mutlaka dikkate alınmalıdır.
- Uygun ve doğru bir planlama yapılmaması durumunda iş tekrarlarının olacağı (işgücü kaybı), zaman planının gecikeceği (sözleşmesel cezai yaptırımlar), bütçe harcamalarının artacağı (artan proje maliyetlerini yüklenicinin öz kaynaklardan karşılaması, zarar etmesi) (en basit örneği ile; bir kompartımana ait perde veya alabanda izolasyon işinin zamanı planlanırken o perde veya bordalardaki tüm sıcak işçilikler ile boya işlerinin bitmiş olması gerekmektedir ki takılan izolasyon malzemesi tekrar sökülmek veya sıcak işçilik esnasında zarar görmek/yanmak durumunda kalmasın)
Rahatlıkla görülebileceği üzere tüm bu planlama adımları belirlenirken planlama sorumlularının yanı sıra tasarımdan üretime, üretimden lojistiğe birden çok ekibin çok detaylı ve koordineli çalışması gerekmektedir.
Zaman planları günümüzde bilgisayar ortamında her ne kadar ideale yakın olarak hazırlansa da inşa/donatım esnasında durum çoğunlukla planlandığından çok farklı gerçekleşebilmektedir. Böyle durumlarda, proje ve risk yönetim esaslarına yönelik kitaplar, evrensel eğitimler, sertifika programları vb.nin içerikleri, yani proje/risk yönetimine ait bilimsel teoriler ne kadar doğru ve önemliyse de günün sonunda proje yönetim ekibinin kriz ve risk yönetme kabiliyet ve tecrübeleri ile projede yer alan diğer kişi, kurum ve paydaşların konuya yaklaşımları, reaksiyon tarz ve süreleri çok daha önemli olabilmektedir.
Yazının başlarında belirttiğim gibi özellikle harp gemisi gibi ülke savunması açısından kritik öneme sahip projelerin gerçekleşmesinde (burada genelleme yaparak silahlı kuvvetlerin ana vurucu unsurlarının temin/tedarikine yönelik tüm savunma sanayii projeleri demek daha doğru olacaktır aslında.) insan kaynağını, zamanı ve mali bütçeyi doğru kullanabilmek olmazsa olmaz bir şarttır. Bu süreç içerisinde çıkabilecek krizleri yönetmek ise ayrı bir kabiliyet olup proje yöneticisi ve ekibinin aynı bir satranç oyuncusu gibi plan üzerinde belki onlarca adım sonrayı önceden görmesi, oluşabilecek riskleri belirlemesi ve gereken önlemleri erken safhalarda alması/aldırtması planın başarıyla uygulanmasının altın anahtarı olacaktır.
Ezcümle; konuyu bir Afrika atasözü ile kapatmak isterim;
“Plan yapmakta başarısız olursan, başarısızlığı planlarsın”
Kalın sağlıcakla…
Bu haberin/makalenin tamamı ya da bir kısmı kaynak gösterilmeden yayımlanamaz. Kaynak gösterilse dahi aktif link verilerek kullanılabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayımlayanlar hakkında yasal işlem başlatılır.