Vergi ve pirim tahsilatının azalmasına, bütçe açıklarının yükselmesine ve bu nedenle vergi oran-larının sık sık artmasına neden olan kayıtdışı ekonominin büyüklüğü ürkütüyor. Maliye Bakanlığı’na göre, Türkiye’de ekonominin yüzde 28’i kayıt dışında bulunuyor. 8 yıllık dönemde kayıt dışılık sadece Katma Değer Vergisi’nde 104 milyar liralık ekonomik kayba neden oldu. Maliye Bakanlığı Hesap Uzmanları Kurulu, geçen yıl Türkiye’de kayıt dışı ekonominin boyut-larıyla ilgili kapsamlı bir araştırma başlattı. Kayıt dışı ekonominin, “beyan dışı, enformel ve yasa dışı ekonomik faaliyetler” olarak üç başlık altında toplandığı raporda, kayıt dışılığın sosyal güvenlik ve vergi tabanını aşındırarak, vergi ve prim tahsilatında azalışa neden olduğu, bunun da bütçe açıklarını artırdığı belirtildi. Bu nedenle vergi oranlarında sık sık artış yapılmasının gündeme geldiğine işaret edilen raporda, bu şartlarda kayıt dışılığın bir devlet politikası olarak benimsenmesinin, kararlı ve sürekli mücadelenin, bu mücadeleye toplumsal destek ve katılımın önemine dikkat çekildi. Türkiye’de sektörler, bölgeler, gelir unsurları ve yasal faaliyetlerin gizlenmesi ya da gayri yasal faaliyetler itibariyle bir ”Kayıt Dışı Ekonomi Haritası” çıkarılmalı zorunluluğuna da işaret edilen raporda, daha sonra Türkiye’de kayıt dışılığın boyutları ortaya kondu.
104 milyar TL fark var
Hesap Uzmanları Kurulu’nun, 2002-2009 dönemini ele alan raporda, kayıt dışılık 2 farklı şekilde hesaplandı. İlk modelde, öncelikle sektörlerin yarattıkları katma değerler girdi-çıktı tablolarından yararlanarak hesaplandı. Muafiyet veya istisnaya tabi bölümler ayıklandıktan sonra vergi tabanı bulundu, sonra da ilgili yıllarda geçerli KDV oranları kullanılarak, tahakkuk etmesi gereken KDV
hesaplandı. Ardından da o yıllarda tahakkuk eden KDV ile karşılaştırma yapıldı. İkinci modelde ise öncelikle her bir sektörün toplam satışlarını yansıtan, toplam arz belirlendi. Bu rakamdan ihracata konu kısım indirildikten sonra yurt içi toplam arz rakamına ulaşıldı. Bu rakamdan da, KDV açısından muaf ya da istisnaya konu bölüm düşülerek, vergi tabanı bulundu. Her bir sektör için yine KDV rakamları hesaplandı. Bu yöntemle yapılan hesaplamada 8 yıllık dönemde tahak-kuk edenle, etmesi gereken KDV arasında 104 milyar 26 milyon 642 bin liralık bir fark olduğu anlaşıldı. 2002 yılında KDV açısından ekonomide yüzde 39’luk bir kayıt dışılık bulunurken, bu rakam ret ve iade rakamları dikkate alındığında yüzde 29’a düştü.
