Prof. Dr. Fehmi Ülgener, geçtiğimiz günlerde küresel deniz ticaretinde büyük bir krize yol açan Ever Green gemisinin Süveş Kanalı’ndan geçişi sırasında karaya oturması olayının ortaya çıkaracağı hukuki sonuçları değerlendirdiği bir yazı yayımladı.
Fehmi Ülgener’in Ever Given Yüzdü Ama başlıklı yazısı:
Olayın Hukuki Sonuçları
Geçtiğimiz hafta Süveyş Kanalı’nda karaya oturması sebebiyle tüm dünyanın gündeminde baş köşeye yerleşen Ever Given gemisi uzun çalışmalar neticesinde yüzdürülmüş ve bu gelişme sonrasında Süveyş Kanalı yeniden trafiğe açılmıştır. Bu her ne kadar medya açısından konunun sonu olarak gözükse de hukuki bakımdan büyük mücadelenin başlangıç anıdır. Zira olaydan etkilenenler bakımından süreç şimdi başlamaktadır.
Bilindiği üzere, meydana gelen hadiseden dolayı yalnızca Ever Given Gemisi ve taşıdığı yükler değil birçok gemi ve bunlarda taşınan yükler de olumsuz olarak etkilenmiştir. Dolayısıyla, ortada cevaplanması gereken birçok soru bulunmaktadır.
• Ever Given Gemisinde taşınan yüklerin sahiplerini neler beklemektedir?
• Kanal’daki trafiğin açılmasını bekleyip seferine devam edemeyen ve belki de bir sonraki seferi etkilenen gemilerin zararları karşılanabilecek midir ?
• Ever Given Gemisi’nin kurtarılmasını bekleyen diğer gemilerde taşınan yüklerin akıbeti ne olacaktır? Bunların varma noktasına ulaşmasında yaşanan gecikmeden dolayı ticari bir kayıp meydana gelir ya da cezai bir şart tahakkuk ederse veya bu yükler zıya veya hasara uğrarlarsa bunlara kimler katlanacaktır ?
• Ever Given donatanının elinde savunma olarak herhangi bir imkan bulunmakta mıdır ?
Konuya ilişkin bu gibi hususları bizlere gelen sorular üzerine aşağıda cevaplandırmaya çalıştık.
Ever Given gemisi ve içindeki yükler
Ever Given Gemisi, basit bir bakış açısıyla değerlendirilecek olursa teknik bir kusur ya da navigasyon hatası sebebiyle karaya oturmuş ve kendi başına bu durumdan kurtulamadığından dolayı hariçten verilen kurtarma hizmeti sonucunda tekrar yüzdürülmüştür.
Geminin kanal geçişinde uyulması gereken 10 mil seyir hızının, bir öndeki gemi ile arasında olması gereken 2 millik mesafenin sağlanabilmesi amacıyla gemideki kılavuz tarafından 13 mile çıkartılması, akabinde geminin rüzgar sağanağına beklenmeyen bir şekilde cevap vermesi sonucunda 151’inci kilometrede karaya oturması şeklinde meydana gelmiştir.
Hemen belirtmek gerekir ki Ever Given gemisi ilgililerinin müşterek avarya ilan edecekleri ve bu suretle yapılan fedakârlıkları ve fevkalade masrafları müşterek avarya kapsamında gemi ve yük ilgilileri arasında paylaştırarak yükle ilgililerin de bu masraflara katılmalarını sağlamaya çalışacakları tahmin edilmektedir.
Bu husus ile bağlantılı olarak;
• Ever Given gemisi varma limanına ulaştığı vakit taşıdığı yaklaşık 20 bin adet konteyneri ilgililerine ancak müşterek avarya teminatı ve yükün değerini gösteren bir belge karşılığında teslim edilecek,
• İlerleyen zamanda dosya tekamül ettikten sonra yapılacak dispeç sonucunda, yapılan fedakârlıklar ve fevkalade masraflar gemi ve yük arasında bunların değerleri oranında paylaştırılacaktır.
Dolayısıyla, bu halde Ever Given gemisinde yükleri bulunan tarafların ileride bir müşterek avarya iştirak (garame) payı talebi ile karşılaşmaları kaçınılmaz görülmektedir.
“Teknik bir kusur ya da navigasyon hatasına rağmen gemi tarafının kusursuz durumdaki yük tarafından müşterek avaryaya iştirak etmesi nasıl istenebiliyor?” diye soranlara hemen cevap verelim;
• Deniz ticaret hukuku kurallarına göre taşıyanın gemi adamlarının teknik kusurları sebebiyle yüke gelen zararlardan dolayı Lahey Kuralları madde 4’e göre sorumluluğu bulunmamakta ve aynı kural müşterek avarya hali için de kıyasen geçerli olmaktadır,
• Kaldı ki somut taşımayı yapan Evergreen Line Konişmentosunun 27’inci maddesi, taşıyanın kendi kusuru ile meydana gelen hallerin müşterek avarya kapsamındaki masrafları istemesine engel olmayacağını düzenlemektedir. Uygulamada aynı yönde kullanılan diğer bir kloz ise New Jason Klozu’dur.
Bununla birlikte, Ever Given içinde yer alan yüklerin uğramış oldukları zararlar sebebiyle taşıyandan tazminat talep edilmesi hadisenin teknik kusurdan kaynaklanması sebebi ile mümkün olmayacaktır.
Diğer gemilerin ve yük ilgililerinin olay sebebi ile uğramış oldukları zararlar
Aslına bakılırsa hadisenin geniş kapsamlı etkileri diğer gemiler ve bunlarda bulunan yükler bakımından doğmaktadır. Zira Ever Given gemisinin kanal trafiğini bir süre için durdurması sonucunda seferine devam edemeyen gemiler ve bunlarda taşınan yüklerin ilgilileri gerek fiziksel gerekse ekonomik zararlara maruz kalmışlardır (Bu zararlar şüphesiz Ever Given Gemisi yükleri için de söz konusudur).
Aşağıdaki ayırımın göz önünde bulundurulmasında fayda vardır:
• Gecikme sebebi ile meydana gelen ekonomik zararlar; kur farkı zararları, arz-talep dengesinin bozulması sebebi ile ortaya çıkan kayıplar, sözleşmedeki cezai şartın tahakkuk etmesi, ham maddenin zamanında fabrikaya teslim edilememesinden dolayı üretimin sekteye uğraması gibi zararlardır,
• Fiziksel zararlar ise yükte meydana gelen bozulma, çürüme gibi fiziki olarak meydana gelen zararlardır. Bu tür zararlara (emredici hükümlerin geçerli olmamasına bağlı olarak uygulama alanı bulacak konişmento kuralları saklı kalmak kaydıyla) bekleme esnasında telef olan hayvan yükleri de dahildir. Bu tür zararların taşıyandan talep edilebilmesi bakımından ispat edilmesi yukarıda belirtilmiş olan diğer kategoriye göre daha kolaydır.
Aslına bakılırsa hadisenin geniş kapsamlı etkileri diğer gemiler ve bunlarda bulunan yükler bakımından doğmaktadır. Zira Ever Given gemisinin kanal trafiğini bir süre için durdurması sonucunda seferine devam edemeyen gemiler ve bunlarda taşınan yüklerin ilgilileri gerek fiziksel gerekse ekonomik zararlara maruz kalmışlardır (Bu zararlar şüphesiz Ever Given Gemisi yükleri için de söz konusudur).
Meydana Gelen Zararlarla İlgili Olarak Sorumluluk Halinin İncelenmesi
Diğer gemiler ve yük ilgilileri Ever Given gemisine başvurabilecek midir?
Belirtilen şahısların meydana gelen zararlarını Ever Given gemisinden haksız fiil sorumluluğu kapsamında talep edebilmeleri prensip olarak mümkündür. Bununla birlikte ekonomik zararların mahkeme önünde ispatının zorluğu düşünüldüğünde bu zararların ispat edilip haksız fiil sorumluluğu kapsamına dahil edilmesi kanımızca kolay olmayan bir husustur. Buna karşılık fiziksel zararlar bakımından, diğer bir ifadeyle gecikme süresinde gemide kalıp zayi olan veya hasarlanan mallar bakımından Ever Given gemisine karşı tazminat talebinde bulunulması mümkün gözükmektedir.
Ever Given açısı
Yukarıda kısaca belirtildiği üzere, geminin karaya oturmasının kılavuz kusuru ile birlikte hava şartlarının geminin boyu üzerindeki etkisinden kaynaklanmış olduğu intibası uyanmaktadır, böyle bir durumda ise etkin sebep (“causa proxima”) kılavuz kusuru olarak değerlendirilecek, kılavuz da hukuken donatanın yardımcı şahsı olarak değerlendirildiğinden, donatan sorumlu olmaktan kaçınamayacaktır.
Böyle bir durumda Ever Given gemisinin sorumluluğunun sınırlandırılması amacıyla 1976 LLMC (Londra Konvansiyonu ve yürürlükte olan tadilleri) uyarınca fon tesis ederek bütün alacaklıların bu fona başvurmalarını sağlamaya çalışması beklenen bir stratejidir. Zira haksız fiilden doğan alacaklara karşı donatanın sorumluluğunu Londra Konvansiyonu uyarınca sınırlandırması mümkündür. Ancak kurtarma ücretinin sınırlamaya tabi olmaması sebebiyle bu fonun dışında yer alacağını belirtmek gerekir.
Sınırlı sorumluluk fonu, sınırlamaya tabi alacaklar için hukuki işlemler başlatılmış olan Konvansiyon’a taraf devletlerden herhangi birinde tesis edilebilmektedir. Fonun tesis edilmesi ile birlikte hadiseden haksız fiil kapsamında zarar gören şahıslardan hiçbiri donatanın fon dışındaki mal varlığına başvuramayacaktır.
Bu paralelde
• Fonun Mısır’da tesis edilmesi halinde Mısır Devleti’nin 1976 Londra Konvansiyonu’na taraf olması sebebi ile 219079 Groston olan Ever Given gemisinin azami sorumluluğu 22.457.057 Özel Çekme Hakkı yani (Merkez Bankasının bugünkü kuru uyarınca) 31.883.103,00 dolar olacaktır,
• Ancak fonun 1976 Londra Konvansiyonu’nu tadil eden 1996 Protokolüne taraf bir devlet nezdinde tesis edilmesi halinde (2012 Değişikliği uyarınca) Ever Given gemisinin azami sorumluluğu 81.563.858 Özel Çekme Hakkı yani (Merkez Bankasının bugünkü kuru uyarınca) 115.617.584,00 dolar olacaktır.
Diğer gemilerdeki yük ilgilileri kendi taşıyanlarına başvurabilecekler midir ?
Genellikle charter partiye ve konşimentolara konulan hükümler gereği bu gibi durumlarda yükün kendi taşıyanı aleyhine tazminat talebinde bulunmasının önü kesilmektedir. Kaldı ki sözleşmede bu yönde herhangi bir hüküm olmasa dahi meydana gelen hadisede herhangi bir kusuru bulunmayan taşıyandan tazminat elde edilmesi kanımızca mümkün gözükmemektedir.
Sigorta bakımından
• Gemi tarafında kurtarma ücreti dahil müşterek avarya iştirak paylarından tekne makine sigortacısı sorumludur,
• Diğer gemilerin gecikmesinden kaynaklanan zararlar ise, yaptırılmışsa, ancak navlun/kar kaybı sigortası kapsamında değerlendirilebilecektir,
• Yüke düşen iştirak (garame) payı ve fiziki zararlar yük sigortacısının sorumluluğu kapsamındadır,
• Yükün uğradığı ekonomik kapsamdaki gecikme zararları ise, bu konuda özel bir sigorta yapılmamış olduğu takdirde, standart yük sigortaları himaye kapsamında değildir.
Sonuç
Vardığımız sonuçları özetleyecek olursak bize göre olayın bundan sonraki hukuki seyri aşağıdaki gibi olacaktır.
Kurtarma ve Diğer Masrafların Müşterek Avarya Kapsamında Gemi ve Yük Arasında paylaştırılması
Kurtarma ücreti başta olmak üzere alınmış olan fevkalade tedbirler ile yapılan masrafların gemi ve yük arasında müşterek avarya kapsamında çözümleneceğini öngörmekteyiz.
Ever Given Gemisinin sorumluluğunun sabit olması halinde alacaklıların (kurtarma ücreti istisna olmak kaydıyla), alacaklarını tahsil edebilmek amacı ile tesis edilmiş olan fona başvurmaları gerekecektir. Fon idaresi (dispeççiler) tüm başvuruları aldıktan (diğer bir ifade ile bu konu verilen en son başvuru tarihi geçtikten) sonra fonda yer alan parayı başvurulara oranlayarak ödemeleri gerçekleştirecektir. Tahmin edileceği üzere tahsilat, üç hatta dört yılı bulabilecektir.
Olay Sebebiyle Uğranılan Zararların Takip Edilmesi
Ekonomik kapsamdaki gecikme zararları, özel bir tür himayenin kurulmamış olduğu hallerde, sigorta kapsamı dışında bulunmaktadır. Bu sebeple zarar görenlerin başvurması gereken yol yukarıdaki paragrafta belirttiğimiz yoldur. Bu yol aynı zamanda meydana gelmiş olan zararın poliçe himaye kapsamında yer almasından dolayı tazminat ödemiş olan sigorta şirketinin de başvurması gereken yoldur.
Fiziksel zararlara ilişkin olarak ise, Ever Given Gemisi için bir sınırlı sorumluluk fonu tesis edilmesi halinde bu zararların fona kaydedilmesi neticesinde tazmin edilmesi mümkündür. Bu bakımdan maruz kalınan zararlara ilişkin kesinleşmiş bir mahkeme kararı almak ve bu kararı fon idaresine sunmak tazminat için en güvenilir yöntem olacaktır. Bu durum zararı doğrudan doğruya takip eden yükle ilgili ile tazminat ödemiş ve halef olmuş sigortacı bakımından herhangi bir fark arz etmemektedir.
Ever Given haricindeki gemilerin söz konusu olay sebebi ile kaybettikleri zaman dolayısıyla uğradıkları zararları, yaptırmışlarsa navlun / kar kaybı sigortacısından tahsil etmeleri mümkündür. Böyle bir sigorta yoksa bu gemilerin donatanlarının takip etmeleri gereken yol yine yukarıda belirtilendir. Aynı zamanda tazminat ödemiş olan navlun / kar kaybı sigortacısı da kurulmuş olan fona başvuru yapmak durumundadır.
Prof. Dr. Fehmi Ülgener kimdir?
Geçmişte İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Deniz Hukuku Ana Bilim Dalı Başkanlığı ve İMEAK Deniz Ticarete Odası’nın (DTO) Hukuk Müşaviri görevlerini yapmış olan Ülgener’in Deniz Ticaret Hukuku alanında pek çok değerli kitabı bulunuyor. Kendisi aynı zamanda Ülgener Hukuk Bürosu’nun kurucusudur.
Bu haberin/makalenin tamamı ya da bir kısmı kaynak gösterilmeden yayımlanamaz. Kaynak gösterilse dahi aktif link verilerek kullanılabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayımlayanlar hakkında yasal işlem başlatılır.
