Uzmanlar Ukrayna krizini değerlendirdi

ABD merkezli bir uluslararası düşünce kuruluşu olan Atlantik Konseyi (Atlantic Council), Rusya ile Ukrayna arasındaki krizin bölgede ve dünya üzerinde yaratacağı olası yıkıcı etkileri konunun uzmanlarına sorarak geniş kapsamlı bir değerlendirme hazırladı.

Krizin merkezinde yer alan Rusya ve Ukrayna’nın yanı sıra NATO ve ABD’nin rolleri, olası işgâl durumunda bunun Avrupa üzerindeki yansımaları ve Çin’in duruma bakışına kadar oldukça geniş kapsamlı soruları ve cevapları sizler için derledik.

Rusya’nın Ukrayna’ya karşı bu kadar agresif olmasının sebebi nedir?

Eski NATO Genel Sekreter Yardımcısı ve ABD’nin eski Rusya Büyükelçisi Alexander Vershbow’a göre Rusya’nın Ukrayna konusundaki agresif tavrının sebebi bu ülkedeki demokrasi varlığının, barış, özgürlük ve refah gelişmelerinin kendi halkında özgürlük arayışını tetiklemesinden korkması.

ABD bu krize neden bu kadar aktif bir şekilde dâhil oldu?

ABD’nin eski Ukrayna Büyükelçisi John E. Herbst’e göre Putin’in Soğuk Savaş Dönemi sonrası ortaya çıkan küresel güvenlik düzenini bozmaya yönelik çabalarının son halkası olarak Ukrayna’yı işgâl etmesi hâlinde Putin gözünü Doğu Avrupa’daki NATO ülkelerine çevirebilir. Ayrıca, olası bir galibiyet Çin’e Tayvan konusunda cesaret verebilir.

Olası bir çatışma ne kadar genişleyebilir?

Eski ABD Savunma Bakanlığı ve istihbarat topluluğu yetkilisi Matthew Kroenig’e göre, Rusya’nın geniş çaplı bir işgâl gerçekleştirmesi hâlinde bu durum komşu ülkelerin istikrarlarını bozacak mülteci akınlarına neden olabilir. Rusya’nın geçmişteki faaliyetlerine bakıldığında NATO ülkelerindeki mülteci hareketlerine özel kuvvetlerindeki ajanları sızdırmaya yönelik çalışmaları olabilir. Putin’in Estonya ve Polonya’dan ufak bir parça alması bile NATO’nun güvenilirliğini temelden sarsabilir.

Amerikan askerleri savaşa dâhil olur mu?

Bu soruyu da cevaplayan Kroenig’e göre ABD’nin Ukrayna konusunda bir müdahalede bulunması olası gözükmüyor ki Biden da bu konuyu açıkça belirtti. Ancak Rusların kazara da olsa bölgedeki bir NATO ülkesine saldırması durumunda işler değişebilir.

NATO’nun rolü nedir?

ABD Savunma Bakanlığı’nda Avrupa ve NATO politikasının eski baş direktörü Christopher Skaluba’ya göre, Avrupa’yı tam da şu anda yaşanan saldırı durumlarından korumak için kurulmuş olan NATO, bölgedeki krizde kilit bir oyuncu. Bunun yanı sıra müttefikler ve ortakları arasındaki istişareler için bir forum ve Kremlin’i kınayan kurumsal ve ahlâki bir otorite. NATO Genel Sekreteri Jens Stoltenberg’in üst düzey liderliği kullanılarak ve stratejik çalışmalar yürütülerek Avrupa’nın güvenlik düzeninin korunması için çalışmalar gerçekleştirilirken operasyonel anlamdaysa, Ukrayna’yı savunmaya yönelik bir zorunluluklarının olmadığını ve bunu yapmak için bir kuvvet göndermeyeceklerini de defalarca belirtti. Çalışmalarında daha çok bölgedeki kuvvetlerin komuta ve kontrolünün uyumuna yönelik eğitimler veriyor ve Rusya’nın NATO ülkelerine yönelik olası saldırılarına caydırıcılık oluşturmaya yöneliyor.

Bu kriz NATO’nun genişlemesine sebep olur mu?

Yine Skaluba’ya göre, bu kriz ve geçmişteki Gürcistan işgâli iki ülkenin de 2008 yılında NATO’ya katılma sözleri verdiği düşünüldüğünde ortaya bir sonuç çıkartıyor. Krizdeki bütün taraflar biliyor ki Ukrayna’nın şu durumda NATO’ya üye olması mümkün gözükmüyor. Dolayısıyla krizin doğrudan böyle bir etkisinin olması söz konusu değil ancak olası bir işgâl NATO’nun yakın müttefiki olan ve Rusya ile daha önce problemler yaşamış İsveç ve Finlandiya’yı üyelik başvurusuna teşvik edebilir ki Stoltenberg de daha önce bu iki ülkenin başvuruda bulunması hâlinde hızlı bir şekilde karar alınıp onaylanacağını açıklamıştı.   

Rusya’nın kazanması durumundaki olası gelişmeler nelerdir?

Scowcroft Strateji Merkezi’nin ileri savunma ekibine göre, Rusya’nın olası bir zaferi hâlinde Ukrayna Devlet Başkanı Volodymyr Zelenskyy görevden alınabilir, ayrılıkçı cumhuriyetleri genişletmek adına Kırım Yarımadası’ndan Odesa’ya ve işgâl altındaki Moldova toprakları Transdinyester’e bir kara köprüsü kurma çalışmaları yürütülebilir. Putin’in zaferi, Donbas’taki ayrılıkçı cumhuriyetleri ve Rusya’nın Kırım’ı ilhakını tanıyan yeni bir Rus yanlısı kukla hükûmeti içerecek.

Ukrayna’nın savaş hâlinde Rusya’ya karşı şansı nedir?

Eski Ukrayna Savunma Bakanı Andriy Zagorodnyuk’a göre, Ukrayna silahlı kuvvetlerinin genel morali oldukça yüksek ve çatışmaya hazır görünüyorlar. Daha önce Rus kuvvetlerini durdurmayı başaran Ukrayna’da her bir tabur doğrudan savaş deneyimine sahip. Ukrayna Silahlı Kuvvetleri’nin tüm üst düzey komutanları savaş alanı subayları. Rusların havadaki ezici avantajı nedeniyle, bunun çok zorlu bir mücadele olacağının farkındalar. Rusların tanklar ve zırhlı araçlarla hareket eden kara kuvvetleriyle toprak edinmeleri gerekiyor. Ukrayna’nın sahip olduğu tanksavar silahlarının sayısı, Rusya’nın sınırları çevresinde topladığı tank ve zırhlı araç sayısını aşıyor. Yeteneklerinin değerlendirmesine dayanarak, Rusya toplamayı başardığı güçlerle Ukrayna’nın tam ölçekli işgâlini tamamlayamayacak. Bazı belirli bölgeleri (şehirler dâhil) ele geçirebilirler ancak bu durumda tüm soru, Ukraynalı gruplar tarafından gece ve gündüz sürekli saldırıya uğrayacakları için bu tür bölgeleri elinde tutmakla ilgili olacak.

Ukrayna krizinin Putin’in iç siyasetindeki rolü nedir?

Kıdemli araştırmacı Brian Whitmore’a göre, Putin otoriter rejimi için çevredeki istikrarlı ve şeffaf demokrasileri bir tehdit olarak görse de Ukrayna ile yaşanan kriz Sovyetler’in kilit bölgeleri üzerindeki kontrolünü yeniden sağlama amacıyla çıkarıldı. Putin önceki Ukrayna işgâlinde ülkesinde ciddi bir popülarite kazandı ancak bu sefer gözüken büyük çaplı bir savaş, bir Ukrayna isyanı çıkaracak, ciddi Rus zayiatına neden olacak ve Batı yaptırımları nedeniyle ciddi bir ekonomik kriz ortamı yaratacak.

Ukrayna halkı bu krize nasıl bir tepki veriyor?

Avrasya Merkezi’nde kadrolu olmayan bir stratejist Vladislav Davidzon’a göre Ukrayna halkı ikiye bölünmüş durumda. Bir kesim savunma için ciddi hazırlıklara girişmişken bir kesim de durumu tamamen görmezden geliyor. Özellikle Kiev’deki insanların yarısı savaş çıkmayacağını, 8 yıldır sürekli savaşa gireceklerinin söylendiğini ve artık inanmadıklarını belirtiyor. Ukrayna’da özellikle bölgelere göre de ciddi bakış farklılıkları gözlemleniyor. Kharkov’da sabırlı bir biçimde hazırlıklar yürütülürken, Kiev’de bir yanılsama ve inkâr karışımı durum mevcut ve Odesa’daysa insanlar sanki hiç bir şey olmuyormuş gibi parti vermeye devam ediyor. Son 8 senesini savaş travmalarıyla geçiren Ukrayna halkı hayatlarını bunun gölgesi altında yaşamaya alışmış gibi gözüküyor.

Olası bir işgâl durumunda Ukrayna’yı ve bölgeyi nasıl bir gelecek bekliyor?

Avrasya Merkezi Müdür Yardımcısı Melinda Haring’e göre, olası bir işgâl durumunda Avrupa’da büyük bir mülteci krizi yaşanacak. Sadece Polonya’ya 2-3 milyon civarında Ukraynalı’nın göç etmesi bekleniyor. Ukrayna’nın varlığının devam etmesi bekleniyor ancak topraklarının büyük bir kısmını kaybetmiş bir biçimde. NATO, Ukrayna’yı Putin’in ilerlemesini engellemek için hızlı bir biçimde kabûl edecek. Finlandiya ve İsveç NATO’ya girmeyi kabûl edecekler. NATO’nun misyonunda da bir değişime gidilmesi bekleniyor. Doğu Avrupa’da daha keskin bir biçimde NATO askeri varlığı görülecek.

Rusya’nın Ukrayna’yı işgâli durumunda bölgedeki yabancı uyrukluların akıbeti ne olur?

ABD İç Güvenlik Bakanlığı’nda terörle mücadele politikasından sorumlu eski sekreter yardımcısı Thomas S. Warrick’e göre, Ukrayna’daki yabancı uyruklu vatandaşlar daha az risk altında görülüyor. Ancak ülkede bulunan diğer ülke vatandaşları, Rusya tarafından Batılı ülkelerin uygulayacakları yaptırımların kaldırılması için baskı yapmak amacıyla kullanılabilir. Keyfi tutuklamalar yaşanması ciddi bir sorun olabilir.

Bir işgâl durumunda Batı’da Rusya’ya karşı ne tür yaptırımlar uygulanır?

ABD’nin eski Polonya büyükelçisi Daniel Fried’a göre, 2014 yılındaki işgâlin aksine bu sefer çok daha sert yaptırımlar uygulanacak. Rus devlet bankalarına sıkı kısıtlamalar uygulanması ve Rusya’yı yöneten kişilere karşı bireysel yaptırımlar gelmesi ciddi bir darbe olacak. Putin ise bu yaptırımlara, siber saldırılar ve Kremlin kontrolündeki bölgelerin bağımsızlığının tanınmasıyla karşılık verecek.

Önceki yaptırımlar Putin’i neden caydırmadı?

ABD Hazine Bakanlığı eski yetkilisi Brian O’Toole’a göre, 2014 yılındaki yaptırımlardaki amaç hedefteki şirketlere uzun vadeli kısıtlamalar getirerek Rusların ilerlemesini durdurmak ve savaşı diplomatik bir düzeye çekmekti. O dönemde uygulanan yaptırımlar istenen hedeflere ulaşılmasında etkili oldu ancak Rusya ilerleyen dönemde Minsk Anlaşması kapsamında verdiği taahhütlerden herhangi birini yerine getirmediği gibi diplomasi de askeri yığınaktan çok daha önce durduruldu.

Rusya-Ukrayna savaşı dünya ticaretini nasıl etkiler?

Eski bir ABD Hazine Bakanlığı yetkilisi olan Julia Friedlander’a göre, Rusya’nın nasıl hareket edeceğinin belirsizliğini hâlâ koruması Ukrayna ekonomisini şimdiden baltalamış durumda. G7 ülkeleri Ukrayna ekonomisini destekleme sözü verirken ABD ise bir milyar dolarlık kredi desteği sağlayacağını açıkladı. Uluslararası piyasalar ise tarihte yaşanan örneklere bakıldığında krizin etkisinden oldukça çabuk bir şekilde kurtulacak gibi. Ekonomik etki anlamındaysa işgâlden çok daha sonra uygulanması beklenen yaptırımların riskli olduğu düşünülüyor. Rus finans kurumlarının ve borç piyasalarının hedef alınması Batılı ülkeleri de etkileyecek bir dalga etkisi yaratabilir.

İşgal hâlinde Avrupa’nın gaz arzı kesilir mi?

ABD’nin eski Avrupa Birliği büyükelçisi Richard Morningstar’a göre, işgâl hâlinde Ukrayna üzerinden Avrupa’ya giden Rus gazının kesintiye uğraması mümkün ancak Avrupa bu olasılığa karşı önlemini almış durumda. ABD ve diğer ülkeler üzerinden gelen LNG ile bu açık kapatılabilir. Diğer yandan Rusya’nın kısa süreli de olsa doğalgazı kesmesi hâlinde Orta ve Doğu Avrupa’nın bundan ciddi şekilde etkilenmesi bekleniyor.

İşgâl halinde küresel enerji fiyatları nasıl etkilenir?

Küresel Enerji Merkezi Kıdemli Direktörü Randy Bell ve Müdür Yardımcısı Reed Blakemore’a göre, Rusya’nın Ukrayna’yı işgâl etmesi, zaten yüksek olan petrol fiyatlarını varil başına yüz doların üzerine çıkaracak ve özellikle yüksek fiyatların yıprattığı Avrupa’da yeni bir şok etkisi yaratarak küresel gaz fiyatlarında yeni bir sıçramaya neden olacak. 

Almanya bu krize neden bu kadar tartışmalı bir şekilde dâhil oldu?

Konsey’in Avrupa Merkezi’ne dışarıdan destek veren kıdemli bir araştırmacısı olan Rachel Rizzo’ya göre Almanya’nın krizdeki rolü en hafif tabirle tamamen bir karmaşıklık. Almanya’nın yeni Şansölye’si Olaf Scholz, Baltık Denizi’nin altından doğrudan Rusya’dan Almanya’ya uzanan Kuzey Akım 2 boru hattının engellenmesi konusunda kesin bir tavır koymazken bu durum Almanya’nın güvenilir bir müttefik olup olmadığını sorgular hâle getirdi. Scholz, ülkesinin ticari çıkarlarını Batı’nın çözümlerinin önüne koymakla suçlanıyor. Biden Beyaz Saray’daki son toplantısında Almanya’nın güvenilirliğinin sorgulanması gerektiği önerisini reddederken ileride ne olacağı belirsizliğini koruyor.

Çatışma hâlinde Avrupa’ya ve Avrupa’dan uçuşlar nasıl etkilenir?

Atlantik Konseyi’nde 2021-22 için kıdemli ABD Hava Kuvvetleri görevlisi Yarbay Tyson Wetzel’e göre, ABD ve NATO çatışmanın dışında kaldığı sürece, Ukrayna ve muhtemelen Beyaz Rusya dışında Avrupa’da sivil hava trafiğinde herhangi bir kesinti olmayacak.

Çin, Rusya’nın Ukrayna gerilimini tırmandırmasına nasıl tepki verecek?

Eski bir ABD istihbarat yetkilisi olan David O. Shullman’a göre, Çin Devlet Başkanı Xi Jinping ve Putin’in ortaklaşa yayımladığı 5 bin 300 kelimelik açıklama iki ülkenin 2014 yılındaki Kırım işgâlinin aksine çok daha derin bir işbirliği içerisinde olacaklarını gösteriyor. Çin’in bütün hareketleri Doğu Avrupa’daki Rus yükselişini destekler nitelikte. Ancak ABD’nin aksine ülkelerin egemenlik haklarına müdahalede bulunmayacağını sürekli bildiren Çin bu desteğini açıkça yapmayacaktır. Çin’in kriz konusunda yapacağı en ciddi müdahale ise açıktan veya dolaylı yoldan Rusya’ya yardım ederek olası yaptırımların etkisini köreltmek olacak.