ABD ekonomisi durgunluk dönemine girerken ve finansal piyasalarda kriz derinleşirken, petrol fiyatlarının rekora koşmasındaki nedenler nedir? Dolardaki düşüş ve spekülatif fon alımları petrole tarihi rekor kırdırdı
Uluslararası piyasalarda ham petrolün varil fiyatı, doların değerinin düşük olması ve ABD’nin ham petrol talebinin karşılanması konusundaki kaygılar nedeniyle üst üste rekorlar kırıyor.
Petrol fiyatları nisan ayının ortasında tarihinin en yüksek seviyelerine çıkarken akıllara şu soruyu da getiriyor: ABD ekonomisi durgunluk dönemine girerken ve finansal piyasalarda kriz derinleşirken, petrol fiyatlarının rekora koşmasındaki nedenler nedir? 2007 yılı başında varili 60 dolar seviyesindeki petrol fiyatları bu yıla 90 dolar seviyesinde başladı. Doların değer kaybı petrole ivme kazandırdı. New York’ta vadeli fiyatlar nisanın ilk yarısı itibarıyla son iki ayda 25 dolar yükselerek 114 doları aştı. New York Vadeli İşlemler Borsası’nda (NYMEX) petrol, işlem görmeye başladığı 1983 yılından bu yana, günlük 5 dolar artışla en yüksek günlük artışı yaşadı. NYMEX’de bir yıllık artış yüzde 80 oldu.
Dünyanın en büyük petrol tüketicisi ABD’de durgunluk artıyor. Kredi piyasaları kilitlenme noktasında, hisse senedi fiyatları inişte ve küresel likidite yelken açacak güvenli limanlar arıyor.
ABD ekonomisinde diğer küresel ekonomilerin ayrışmayacağı bir durum artık neredeyse kesinleşmişken petrolün değer kazanmaya devam etmesini en önemli nedeni doların değer kaybı. Dolar, Japon yeni karşısında son üç yılın en düşük seviyelerine gerilerken, avro karşısında son bir yılda yüzde 18 değer yitirdi. Doların kan kaybının süreceği beklentileri dolara dayalı yatırımları daha az çekici hale getiriyor. Petrol fiyatları teknik nedenlerle doların ters yönünde yukarı hareket etmeye devam ediyor. Doların değer kaybetmesi, petrol gibi diğer para birimlerine elde tutanlar için petrol gibi dolara dayalı emtiaları daha ucuz yapıyor. Doların küresel rezerv para olmaktan çıkması ve petrol ticaretinde avronun rezerv para olarak kullanılması ihtimali petrol piyasalarını “sinirli” hale getiriyor. Bu nedenlerle üretim rakamlarının göz ardı edildiği bir dönem yaşanıyor. Fiyatları yukarı çeken bir başka unsur da arza ilişkin sıkıntılar.
Spekülasyon etkisi
Fiyatların yükselmesinde spekülasyonların etkisi de yadsınamaz. Fiyatlar üzerinde bir balon olduğunu zaten kimse tartışmıyor. Petrolde spekülatif yükseliş zayıf dolar karşısında pozisyonunun hedge etmek isteyen spekülatörlerin alımlarından kaynaklanıyor. Fiziki olarak da petrol ihtiyacı olmayan büyük yatırım fonlarının yöneticileri ve spekülatörler fiyatların yeni rekorlar kırmasına neden oluyor. ABD’nin petrol stoklarındaki yükseliş arz-talebin dengelendiği görüşünü destekliyor. ABD’de ham petrol stokları son 14 yılın en yüksek seviyesine ulaşmış durumda. ABD Merkez Bankası FED faiz indirimleri sürdükçe ve dolar değer kaybettikçe petrol fiyatlarının yeni rekorlar kırdığı yolunda haberler okumaya devam edebiliriz. Muazzam bir spekülatif yükselişin olduğunu söyleyen enerji danışmanlık firması Ritterbusch and Associates’in Başkanı Jim Ritterbusch, “Her yeni alım bir başkasını getiriyor” diyor. Ritterbush gibi analistler petrol fiyatlarının spekülatif alımlarla yakın gelecekte 120 dolara çıkacağını savunurken, fiyatlarda oluşan balonun yakında patlayacağını ve fiyatların 70 dolara düşeceğini ileri sürüyor.
GS: 200 dolar realite
Yatırım bankası Goldman Sachs (GS) ise piyasalarda “büyük bir karışıklık” durumunda, petrol fiyatlarının çok uzak olmayan bir gelecekte 200 dolara ulaşmasının bir realite olduğunu savunuyor. Goldman Sachs son tahmin raporunda 2008-2012 dönemi için petrol fiyatlarındaki alt sınırı 10 dolar artırarak varil başına 50 dolara çıkarken bunun ancak piyasalarda “normalleşmiş trendlerin” sürmesi halinde gerçekleşebileceğini vurguluyor.
Ancak doların düşmeye devam etmesi, kredi sıkışıklığının baskısı altındaki piyasalarda altüst oluşunun sürmesi halinde petrol ve diğer emtia fiyatlarının şiddetli bir yükseliş trendine girmesi bekleniyor. Goldman Sachs analistleri, fiyatların Goldman’ın 2005’te yaptığı 50-105 dolar tahmininin üst sınırına beklenenden çok hızlı bir biçimde geldiğini belirterek, bu tahminin, jeopolitik bir kargaşa ve resesyon durumunda gerçekleşeceğinin öngörüldüğünü, ama aslında fiyatların 100 dolara sıradışı bir olay olmadan geldiğini söylüyorlar.
Goldman Sachs’ın 2008-2012 dönemi için üst sınır tahmini varil başına 135 dolar; ancak fiyatların daha da yukarı çıkacağı uyarısında bulunuyor. Goldman Sachs’a göre arzdaki artışta hissedilen eksiklik, OECD ülkeleri dışındaki talebin fiyatları ivmelendirmesi ve olası durgunluk sonrasında ABD gayrisafi yurtiçi hasılasında yaşanacak bir sıçramayla iyice bozulacak küresel arzın buna yanıt vermemesi petrol fiyatlarının 200 dolara çıkmasına neden olacak. Ancak Goldman, gelecek dört yıl içinde normal piyasa koşullarına geri dönülmesi durumunda petrol fiyatlarının düşeceğini vurguluyor.
