Malın teslimi orijinal konşimento karşılığında yapılmalıdır

Günümüzde deniz taşımacılık şirketlerinin en önemli görevlerinden biri yükün alıcıya doğru teslimidir. Hem bizim hukukumuzda hem de yabancı hukuk sistemlerinde, yükün teslimiyle ilgili ihtilaflar çoğu zaman konşimento içeriği veya tarafların konşimentoyla  kararlaştırılan hüküm ve şartlara uymaması noktasında toplanmaktadır.
Bir malın gemiye yükletildiğini ve bir noktadan bir noktaya taşınmak üzere teslim alındığını ispata yarayan ve malı temsil eden konşimento, deniz taşımacılığının en önemli senedidir. Malın yani gemi yükünün, elinde orijinal konşimento bulunmayan bir tarafa teslim edilmesi konşimentoya aykırılık teşkil eder ve bu durum  konşimentonun  yasal sahibine  yani armatöre, taşıyana veya yükü yanlış teslim eden tarafa zarar ve ziyanını talep etme hakkı verir. Konşimentonun yasal sahibi mevcut duruma göre değişmekle birlikte alıcı, banka, yükleyici veya konşimentonun ciro edildiği bir başka taraf olabilir.
Teslimat emrini düzenlemeden önce kontrol edilmesi gereken ve konşimentonun orijinal olup olmadığı hususunda dikkat edilecek bazı önemli hususlar şunlardır:
Konşimentoda düzenlenen örnek sayısı yazılıdır. Türk Ticaret Kanunu’nun 1105. maddesine göre konşimento nüshalarından birinin teslimi karşılığında, mallar bu konişmento nüshasının hamiline teslim edilmişse, artık diğer nüshaların hamilleri, malların teslimini talep edemeyecektir. Bu nedenle konşimento üzerindeki nüsha adedi mutlaka kontrol edilmelidir. Teslim için sunulan konişmento değiştirilmiş bir nüsha ya da sahte bir belge olabilir.
Konişmentonun tarihi, numarası ve üzerindeki yükün durumunu ifade eden notlar, manifestodan mutlaka kontrol edilmelidir. Yük gemiye yüklenirken incelenir ve manifestoda tüm ayrıntılarıyla belirtilir. Manifesto harici eşya kaçak olarak kabul edilir ve taşınması suç teşkil eder. Manifesto yükleme limanlarında genellikle konşimentoya dayanarak hazırlanır ve bütün konişmentolar manifestolarda toplanır. Her konşimentonun manifestoda bir limandan diğer limana uzanan bir hattı vardır. Yük için kaç tane konşimento düzenlediği de manifestodan anlaşılabilir. Ayrıca konteyner taşımacılığında konşimentodaki konteyner numaraları ve mühür numaraları da manifestodan kontrol edilebilir.
Konşimento imzalı olmalıdır. Konşimentodan taşıyanın bir taşıma sözleşmesi gereğince eşya taşıma borcu altına girdiği anlaşılır, yani konşimento herhangi bir senetten farklı olarak bir “taşıma borcu senedi”dir. Borçlar Kanunu’nun 13. ve 14. maddelerinden de anlaşılacağı üzere borç altına girmek niyetinde olan taşıyanın imzasının senet üzerinde bulunması gerekir. 1924 tarihli La Haye kaidelerinde ve Türk Ticaret Kanunu’nun 1098. maddesinde konşimentonun içeriğine dahil detaylardan biri olarak imzanın açıkça sayılmamış olması bu neticeyi değiştirmez. Konşimentonun imzacısının yetkili olup olmadığı, imzanın ona ait olup olmadığı da mümkünse dosyadaki diğer belgelerden kontrol edilmelidir.
Konşimento üzerinde herhangi bir düzeltme varsa düzeltmenin de tekrar kaşelendiğinden ve yetkili imzacı tarafından imzalandığından emin olmak gerekir. Bu konuda şüpheleriniz varsa,  yükleme limanındaki ilgili acenteliğe konşimentoyu fakslayarak onlarda bulunan nüshadan da kontrol edebilirsiniz.
Konşimentodaki yük tarifi mutlaka incelenmeli, konşimentonun birden fazla eşya ya da yük için birden fazla konşimento düzenlenip düzenlenmediğinden emin olunmalıdır.
Konşimentoda yazılı yükleyici, alıcı, ihbar tarafları manifestoda yazılanlarla uygun olmalıdır. Türk Ticaret Kanunu’nun 1099. maddesi gereğince  konşimento taşıyan veya taşıyanın acentesi tarafından düzenlenmiş, ancak taşıyanın adı belirtilmemişse, böyle bir durumda konşimentoya taşıyan sıfatıyla imzalayan veya taşıyan olarak temsil eden kimse taşıyandır.
Bunların dışında, konşimentodaki cirolara, tam ciro olup olmadıklarına, konşimentoda birtakım özel açıklamalar bulunup bulunmadığına, tahsil edilmesi gerekenlerin tahsil edilip edilmediğine dikkat edilmeli bu kontroller bitirildikten sonra konşimento üzerine “Tamamlanmıştır” ifadesi yazılmalı ve ardından teslimat yapılmalıdır.
Esasen orijinal konşimento olmaksızın eşyanın teslim edilmesi halinde bundan taşıyanın sorumlu olacağı açıktır. Ancak bazı durumlarda taraflar orijinal konşimento olmaksızın eşyanın teslimi konusunda anlaşabilirler. Bu konu başka bir yazının konusu olacak kadar uzun olduğundan burada detaylarına girmeyeceğiz, ancak daha sonraki yazılarımızda değineceğiz.
Bu yazı bir hukuki görüş oluşturmamakla birlikte, bizim tavsiyemiz her olayın kendi özelliklerine göre incelenmesi ve teslim limanı hukukunda uzman avukatlarla durumun gözden geçirilmesidir.