Denizcilik, diğer sektörlerden farklı olarak birçok ulusal ve uluslararası sektörün etkisi altında bir sektör.
Uluslararası ticaret, politik değişimler, petrol fiyatlarının değişkenliği, faiz oranları, döviz kurları, meteorolojik koşullar ve en önemlisi dalgalı piyasalar armatörlerin, gemi işletmecilerinin ve gemi kiralayan firmaların nakit giriş ve çıkışlarını ciddi şekilde etkileyen unsurlardan. Belirsizliğin ve dönemselliğin hakim olduğu denizcilik sektöründe risk yönetimi ön plana çıkıyor. Navlun piyasası riski, sektörde öncelikle taşımacılık firmaları olmak üzere tüm firmaların kazanç ve maliyetlerini etkileyen önemli bir unsur. Navlun, hem deniz ve nehir yoluyla taşınan eşyaya hem de bu eşya için taşıma hizmeti karşılığında ödenen ücrete deniyor. Gemilerin doluluk oranı, verimlilikleri, limanda kalma süreleri, tersane, tamir gibi sebeplerle seyirde olamadıkları süre gibi unsurlar navlun hesaplamalarında göz önünde bulunduruluyor. Navlun fiyatları birçok değişkenden etkilenebildiğinden tanker ve kuru yük gemilerinin navlunları da oldukça değişken oluyor. Bir arz ve talep meselesi bu. Hem malı olan, hem de bu malı taşıyacak kişi için. İyi ama, malımı en ucuza nasıl taşıtırım, ya da yaşanan bu krizde gemimi en iyi nasıl ayakta tutarım? Aslında son dönemlerde sektörde yaşanan krizin merkezinde hep bu var. Ve, MarineDeal News sizin için navlun üzerine bir analiz yaptı.
Uluslararası deniz ticaretinin en önemli unsuru Navlun. Hem satana, hem de taşıyana dost. Öyle nazik bir kavram ki, havada esen yelden bile kırılabiliyor…
Navlun türev araçları yatırımcı kitlesi
Navlun türev araçlarının amacı, yatırımcılara ve portföy yöneticilerine taşıdıkları ürünün fiyat riskine karşı korunmalarını sağlamak. Böylece, armatörler gemi kira ücretinden elde ettikleri kârlarını, gemi kiralayan firmalar ise maliyetlerini sabitleyebiliyor. Yakın zamana kadar sadece armatörler ve gemi işletmecileri, petrol ve ihracat şirketleri tarafından talep görürken, son zamanlarda bankalar ve serbest fonlar da spekülasyon amaçlı navlun türev araçlarında işlem yapmaya başladı. Piyasadaki finansal katılımcıların payı 2007 yılında yüzde 15’ten 2008 yılında yüzde 40’a çıktı. Spekülasyon amaçlı işlemlerin dışında, navlun türev araçları denizcilik alanında faaliyet gösteren şirketlerin hisse senetlerinde yaşanan beklenmeyen fiyat hareketlerine karşı korunma (hedging) amaçlı işlem yapılmasına da olanak sağlıyor.
Baltık borsası endeksleri
1744 yılında kurulan Londra Merkezli Baltık Borsası, denizcilik piyasasında hem spot hem detrev piyasaların dayanak alabileceği günlük navlun ücretlerini ve navlun endekslerini yayınlayan dünyadaki tek bağımsız borsadır. Borsada deniz ticareti yollarında ulaştırma maliyetlerini gösteren altı adet endeks yer alıyor. Bunlar; Baltic Dry Index), Baltic Capesize Index (BCI), Baltic Panamax Index (BPI), Baltic Supramax Index (BSI), Baltic Handysize Index (BHSI) ve Baltic Exchange Dirty and Clean Tanker Index olarak sıralanıyor. Özellikle Baltic Dry Indeks ekonomik aktivitenin en önemlilerinden biri olarak kabul ediliyor. Taşınan malların hammadde olması bakımından endeks, üretimin öncüsü niteliğindedir. Baltık Borsası Endeksleri günlük kuru dökme yük (kömür ve demir cevheri gibi) ve sıvı (ham petrol ve petrol ürünleri) hammaddelerin navlunlarını, taşıyacağı kargo tonajı/günlük kira ücreti bazında farklı coğrafi rotaları dikkate alarak hesaplıyor. Freight Information and Futures Commite (FIFC) rotaların ve rotaların endeks içerisindeki ağırlıklarının belirlenmesinden sorumludur. Rotalar coğrafi bir denge sağlama kriteri göz önüne alınarak kararlaştırılmaktadır. Örneğin, Panamax Index Transatlantik, Transpasifik, Atlantik ve Uzakdoğu olmak üzere dört rotadan oluşuyor.
Baltık Uluslararası Navlun Vadeli İşlem Borsası (BIFFEX)
Navlun fiyatlarına bağlı olan risklerin dağıtılmasına olan ihtiyaçtan yola çıkarak, ilk navlun türev sözleşmeleri 1985 yılında Baltık Uluslararası Navlun Vadeli İşlem Borsası’nın (BIFFEX) kurulması ile işlem görmeye başlamıştır. Navlun türev araçları ileri bir tarihte önceden anlaşılan bir fiyat üzerinden, kuru yük gemileri ve tankerler aracılığıyla, deniz yolundan belirli bir ticari rota izleyerek yük taşınması için yapılan finansal sözleşmelerdir. BIFFEX’de kuru kargo navlun vadeli işlem sözleşmeleri birkaç yıl boyunca istikrarlı biçimde işlem görmüştür. Baltık Navlun Endeksi’ni dayanak alan BIFFEX sözleşmelerinde nakdi uzlaşma yöntemi uygulanmş ve takas işlemleri London Clearing House tarafından yürütülmüştür. 1986 yılında tanker navlun vadeli işlem sözleşmeleri işlem görmeye başlasa da beklenen işlem hacmine ulaşamayınca aynı yıl içinde işlemleri durduruldu. Kuru kargo sözleşemeleri de 2001 yılında likidite yetersizliğinden işleme kapatıldı. Organize borsalarda işlem gören navlun türev araçları şunlardır.
International Maritime Exchange (Imarex)
Uluslararası denizcilik borsası Imarex, denizcilik türev araçları işlemlerini ve bu işlemlerin takasını gerçekleştirmek üzere 2 Kasım 2001 tarihinde faaliyete geçti. Imarex Oslo Menkul Kıymetler Borsası’nda işlem gören halka açık bir şirket. Borsanın 210 üyesi bulunuyor. Imarex’de işlem gören navlun sözleşmeleri kuru yük gemileri ve tankerler ile belirli rotalarda taşıma ücretini dayanak alan vadeli işlem sözleşmeleri, forward anlaşmalar ve opsiyonlardan oluşmaktadır. Bu sözleşmelerin dayanak aldığı fiyatlar çoğunlukla Baltık Borsası Endeksi’ne göre günlük olarak değerlendirilmektedir. Borsada MCgraw Hill Company’e bağlı olan Platts Endeksi ile sonlandırılan sözleşmeler de işlem görüyor. Yılda 200 milyar dolardan fazla işlem hacmi gerçekleşen borsada, işlemler doğrudan Imarex ekranından veya Oslo, Londra, Houston ve Singapur’daki brokerler aracılığıyla veya Clarkson, Simpson Spence & Young, Freight Investors Services gibi yetkilendirilmiş brokerler aracılığıyla yürütülmektedir.
Imarex Kuru Yük Sözleşmeleri
Imarex’de en çok işlem gören kuru yük sözleşmeleri Afrika’dan Avrupa’ya, Güney Amerika’dan Avustralya ve Asya’ya kömür ve demir cevheri taşınan rotaları içeriyor. Çin ekonomisinin büyümesi ile orantılı olarak artan hammadde ihtiyacı ve Süveyş ile Panama kanallarındaki tıkanıklık capesize gemilere olan talebi artırdı. Diğer kuru yük rotaları üzerine düzenlenen sözleşmeler arasında, Panamax sözleşmeleri piyasada en çok işlem gören sözleşme olarak öne çıkıyor. Panamax sözleşmeleri için dört kuru yük rotasının ortalamasından oluşan Baltic Panamax Index dayanak alınıyor.
Imarex Tanker Sözleşmeleri
Finansal navlun sözleşmeleri 1990’lı yıllarda kuru kargo rotaları ile başlayıp, sonra tanker rotalarını da dayanak almaya başladı. Tanker vadeli işlem sözleşmeleri ve forward anlaşmaları için Baltık Uluslarası Tanker Değerlendirme (BITR) sistemi kullanılarak günlük değerlendirme yapılmaktadır. IMarex’de işlem gören en likit tanker sözleşmeleri arasında TD3, TD5, TD7 ve TC2 rotaları yer alıyor. TD3 Ortadoğu-Japonya hattında, TD5 Batı Afrika’dan ABD’nin doğu yakası (Philadelphia) hattında, TD7 Kuzey Deniz hattında ve TC2 Avrupa’dan ABD’nin Doğu yakasına petrol taşımacılık rotası navlunlarını dayanak alıyor.
Imarex Navlun Opsiyonları
Imarex’de navlun opsiyonları 1 Haziran 2005 tarihinde işlem görmeye başladı. Navlun opsiyonlarının fiyatlanmasında, Asya opsiyonları fiyatlama modeli kullanılıyor. Her navlun opsiyonu için endeksin işlem gördüğü günlerdeki spot fiyatların aritmetik ortalaması alınarak vade sonu uzlaşma fiyatı hesaplanıyor. Tanker opsiyonları için minimum sözleşme büyüklüğü 5 lot ve kuru yük gemileri için 5 günlük gemi kira ücretidir. Sözleşmeler nakdi uzlaşma ile sonlandırılıyor.
New York Mercantile Exchange (NYMEX)
New York Emtia Borsası’nda Mayıs 2005’ten bu yana 3 tanker rotasını dayanak alan navlun swaplarının takası elektronik alım satım platformu olan Clearport’ta yapılıyor. Ayrıca NYMEX Holdings Inc. ImarexW’in hisselerinin yüzde 15.1’lik kısmını 51 milyon dolara Norveçli denizcilik firması Frontline Ltd’den Ekim 2007’de satın aldı.
Nymex Tanker Swapları
Navlun swaplarının takas işlemleri için uzlaşma fiyatı olarak günlük yayınlanan Platts Oilgram Fiyat Raporu baz alınıyor. Söz konusu rapor her günün sonunda hem bölgesel hem de ham petrol ve benzin gibi temiz petrol ürünleri için bir “uzlaşma” fiyatı açıklamakta olup; bu fiyat petrol endüstrisinde fiziksel alımlarda referans fiyat oluşturmaktadır. NYMEX’de 6 farklı rota ve tonajda navlun vadeli işlem sözleşmesi işlem görüyor. Bu sözleşmeler nakdi uzlaşma ile Baltic Index baz alınarak sonlandırılıyor.
