Salgınlar, geçtiğimiz bin yılla karşılaştırıldığında insan sağlığı için çok küçük bir tehdit oluşturuyor yanılgısıyla böyle bir doğa felaketinin yaratacağı tahribat üzerine çalışmalar yapılmadığı aşikâr. Çünkü uluslar, insan evladının doğal salgınlar karşısında çaresiz kaldığı çağın sona erdiği kanaatindeydi. Ne var ki öyle değilmiş!
Covid-19 ise birçok salgından farklı olarak kontrolsüz bir şekilde ilerliyor. Yaşadıklarımızın kısa süreli -fiziki- bir doğa felaketinden ziyade uzun soluklu biçimde insan kaynağını hırpalaması ekonomiye baskı yapıyor, büyümeyi engelliyor. Büyüme yavaşlayınca işsizlik artıyor. İşsizlik ve enflasyon yükselmiş, dolar artmış, Merkez Bankası Başkanı değişmiş, aşı bulunmuş, bunlar virüsün umurunda bile değil! Virüs ekonomiyi tehdit etmeye var gücü ile devam ediyor.
Birçok bilim insanı 2021 ortasında aşılamanın etkisi ile ekonominin düzeleceğini yazıyor. İyi de salgının toplumda yarattığı korku ne zaman geçecek? Normalde fiziki felaketlerin yarattığı korku aşamalı şekilde yok olurken, salgının yarattığı etki ne zaman kaybolur bilemiyoruz. Haliyle “ekonomik faaliyetin eski haline dönmesi ne kadar sürer?” sorusuna net bir cevap vermek mümkün görünmüyor.
Teoriler ekonomistlerin ve politikacıların pusulasıdır
Normal şartlarda teoriler, ekonomistlerin ve politikacıların pusulasıdır. Fakat şunu da belirtmek lazım; teoriler, bildiğimiz pusuladan farklı olarak, gösterilen istikametin doğru olduğunu garanti edemez! Çünkü teoriler tüm faktörlerin normal olduğu varsayımına göre kurgulanmıştır. Örneğin siyasi türbülansların, uluslararası çekişmelerin, kısıtlamaların, yaptırımların etkilerini barındıramaz. Hele ki sadece ve sadece insan kaynağını etkileyen bir doğa olayının etkilerini içermesini beklemek büyük hata olur. Dolayısıyla, tüm bu ekonomi politikalarının sonucunu görmeden uygulamaların doğru olduğu kanaatine varmamak gerekir. Örneğin, 2008 yılındaki finansal kriz sonrası ABD’deki parasal genişlemenin birkaç yıl içinde normalleşeceği öngörülüyordu fakat normalleşme 11 yıl sonra başladı.
Teori mi? Pratik mi?
Adını “teori” koyduğumuz bu pusulanın doğru yönü garanti etmemesinin diğer bir nedeni piyasa tecrübesi ile birlikte okunamaması… Açıkçası -topluma ekonomik menfaat oluştuğu hallerde- teoriler ile piyasa tecrübesini birlikte okuyamıyoruz. Teori ile tecrübe arasındaki bağı kurmak zorlaşıyor. Toplum teorilerin ötesine geçiyor. Örneğin, pandemi döneminde artan araç fiyatlarına rağmen -düşük maliyetli kredi desteğiyle de olsa- satışların roket gibi tırmanacağını tahmin eden bir yorumcu olmadı. Politikacılar da vatandaşın döviz talebinin Merkez Bankası rezerv miktarının ötesine geçebileceğini tahmin edemedi. Kısacası panik süreçlerinde toplumun nasıl tepki vereceğini bilemeyiz!
Teori ile yaşananlar arasındaki fark
Hayat bir teori değildir, hayatların kesişim noktası olan ekonomi de bir teori değildir. Hatta Britanyalı politikacı Disraeli, “Yalnızca biyografi okuyun, çünkü biyografi içinde teori olmayan hayattır” derken teori ve pratik arasındaki farkın önemini vurgulamıştır. Özetlemek gerekirse; teorilerin etkisizliği, pandeminin insan kaynağı üzerindeki yıkıcı etkisi, geleceğe yönelik belirsizlikler, tüm dünya ekonomilerini yollarından saptırdı. Peki, doğru yönü bulmak kimin görevi? Elbette virüsün değil! Virüsün tek derdi daha fazla bulaşabilmek. Politikacıların ödevi ise pratik ile teorileri birlikte okuyarak kısa vadede ekonomiyi düzlüğe çıkarmaktır. Umarım 2021 yılında bu ödev başarıyla tamamlanır. İyi seneler dilerim.
Burada yazılanlar yatırım tavsiyesi değildir.
Bu haberin/makalenin tamamı ya da bir kısmı kaynak gösterilmeden yayımlanamaz. Kaynak gösterilse dahi aktif link verilerek kullanılabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayımlayanlar hakkında yasal işlem başlatılır.
