Sakarmekenin, sıvacının, ökse ardıcının seslerini dinlemeyi, havanın insanlık tarihi üzerindeki etkisini merak etmeyi, arka bahçeleri açık hava müzesi gibi kullanmayı ne zaman unuttuk biz; kendimize ve gelecek nesillere hatırlatmanın tam zamanı
Uzun süredir bilinen bir bilgi, küresel ısınmanın denizlerdeki su seviyesinin yükselmesine neden olması bir kez daha kanıtlandı. Evet, haber değeri yok, ama yeni yapılan bir araştırmanın sonuçlarına göre, denizlerdeki su seviyesinin her geçen yıl daha hızlı yükseldiğini ve kıyılardaki su seviyesinin 2100’e kadar 65 santim artacağını söylersek haber olmaya değer bir vurgu ortaya çıkıyor. Amerikan Ulusal Bilimler Akademisi’ne bağlı PNAS dergisinde yayımlanan araştırma, Colorado Boulder Üniversitesi’nin bilim insanları tarafından uydu ölçümlerine dayanılarak yapılmış. İnsanı irkilten sonuç ise kısaca şöyle: 1993 yılından bu yana yıllık ortalama üç santimetre artan su seviyesinin 2100 yılına kadar yaklaşık üç kat artarak yıllık ortalama 10 santimetreye ulaşması bekleniyor. Üstelik bu iyimser bir tahmin olabilir.
Haberi, yeğenime okulda verilen ekoloji ödevi için nasıl katkıda bulunacağımı araştırırken farkettim. Üzerine onunla konuşmaya başladığımda ise en az bu ekolojik felaket karşısında olduğu kadar çaresiz hissettim kendimi. Algılanması basit bir durumu anlattığım yanılgısı içindeydim çünkü. “Küresel ısınma yüzünden deniz suyu seviyesi artacak, bu da birçok sorunu beraberinde getirecek… Su seviyesinin artışının ana sorumlusu da atmosferdeki sera gazı emisyonunun artması ve kutuplardaki buzulların erimesi” demeye çalışıyordum ki bu kavramların çocuklar için, duymuş olsalar bile, ne kadar altı boş olduğunu farkettim. O halde, dedim kendi kendime, yeğenime, çocuklara ve ebeveynlere ekoloji ve dünyanın dengesiyle ilgili birkaç kitap tavsiye etmenin zamanı gelmiş de geçiyor.
Hava Nasıl Tarih Yazar
“Antikçağdan Günümüze İklim Değişiklikleri ve Felaketler” alt başlıklı ‘Hava Nasıl Tarih Yazar’ geçen yılın sonunda Kolektif Kitap’tan yayınlanmış bir çalışma. Yazarı Ronald D. Gerste. Hava şartları ve iklimin tarihsel sonuçlarının mercek altına alındığı kitap, iklimin çok sayıda değişkene bağlı dinamik yapısını tarihsel kırılma anlarıyla örnekliyor, insanın doğayla etkileşiminin hava şartları üzerindeki bazen bir medeniyeti sona erdirebilecek kadar kritik sonuçlarına dikkat çekiyor. Aynı zamanda günümüzde iklim sorunlarına nasıl yaklaşmamız gerektiğine dair bir öngörü de sunuyor. Dünyanın kaderini değiştiren iklim değişikliklerinin ardında nelerin yattığına, iklimlerin insanlar ve kültür üzerine etkilerine bakıyor.
“İklim verileri, çevrelerini sürdürülebilirliğin en uç sınırlarına kadar sömüren gelişmiş kültürlerin savunmasızlığına işaret etmektedir” diyen kitaptan bir başka çarpıcı alıntı şöyle, “Aldous Huxley, iklim değişikliği konusundaki uyarısında herkesten daha haklıydı. ‘Aşırı nüfus artışına bir çözüm getiremezsek, diğer tüm sorunlar çözümsüz kalacaktır”.
Ekolojik Mahalle
Yeni İnsan Yayınevi’nin Aralık 2017’de çıkardığı çocuk kitabı ‘Ekolojik Mahalle’, çocuklara verilen genel geçer çevre eğitiminde iklim değişikliği, seller, küresel ısınma gibi birçok anlatıda karamsar senaryolar çizildiği ve bu senaryoların çocuğu, kötü gidişatı tersine çevirmek için çalışmaya değil, umutsuzluğa ve duyarsızlığa yönelttiği düşüncesinden hareket ediyor. Bu istenmeyen etkinin önüne geçebilmenin yolunu arıyor, olumsuz anlatıların tersine çocukların kendilerinden başlayarak arkadaşları ve çevreleriyle birlikte neler yapabileceklerine dair bir çağrıda bulunuyor, çocuğa çözüm üretme seçeneği ve gücü olduğunu hissettirmeye çalışıyor. Ralph Weder imzalı kitap, doğal beslenme, geri dönüşüm, kompost, tasarruf gibi ekolojik temellerden bahsederken çocuğu da dahil ederek kendi çözümlerini ve fikirlerini üretmesini sağlama çabasında.
Arka Bahçe Etkinlikleri
Aynı yayınevinin Fide serisinden yayınlanan bir diğer kitabının adı ‘Arka Bahçe Etkinlikleri’. Colleen Kessler’in 2018’de Türkçe olarak yayınlanan kitabı “büyük şehir müzelerinin, sıkıcı kitapların ve bilgisayarda ya da tabletteki bilim oyunlarının unutulmasını” tavsiye ediyor, bahçenin çocuk için bir müze olabileceğini; böcekleri, sürüngenleri, kuşları ve bitkileri daha yakından ve kişisel olarak tanımanın değerini anlatıyor.
Deneyerek öğrenmenin doğruluğuna, çocukları doğanın düzeniyle tanıştırmanın değerine inananlar için bu tip kitapların önerilerine günümüzde duyarsız kalmamak gerekiyor. Özellikle bu çerçeveden bakınca, çocukları dışarıda keşfedilmeyi bekleyen dünyaya davet eden her kitap gibi Arka Bahçe Etkinlikleri de önemli hale geliyor.
Benim Küçük Deneylerim
Her ne kadar son döneme ait bir yayın olmasa da Türkiye’de ilk basımı 2011’de yapılan ‘Benim Küçük Deneylerim-Sürdürülebilir Dünya (Yenilenebilir Enerji-Geri Dönüşüm-Adil Ticaret)’ başlıklı kitabı da hatırlatmak lazım. ODTÜ Geliştirme Vakfı Yayıncılık’ın çocuk kitapları dizisinden çıkan kitabın yazarı Melanie Perez. Çocukların basit ve çeşitli deneyler yoluyla doğayı ve yaşamımızı tehdit eden tehlikelerin farkına varacaklarını söyleyen kitap, atıkları ayrıştırmak, elektriği ekonomik kullanmak, suyu boşa harcamamak, doğadaki çeşitliliğe zarar vermemek gibi yöntemlerle çocukların tanışması ve bilgilenmesi için okunabilecek çalışmalardan biri.
Aynı yazarın ODTÜ Yayıncılık’tan çıkan ‘Benim Küçük Deneylerim: Çevre’ adlı kitabında da çocukların içinde yaşadıkları dünyayı nasıl koruyacağını öğrenebilecekleri çalışmalar var. Bir su değirmeni veya rüzgârgülü yapmak, kurutulmuş bitki koleksiyonu oluşturmak, biyogaz yaratmak, kirli suyu yıkamak gibi deneylerin öğretici ve eğlendirici olmadığını kim söyleyebilir.
Türkiye’nin Ağaç ve Çalıları
Çocukların doğayla ve hatta hayatla doğru ilişki kurmasının yolu dışarı çıkmaktan geçiyorsa, (ki öyle,) o zaman onların evden çıkmasına destek olmak ve çevrelerinde ne gördüklerini anlamalarını sağlamak gerekiyor. Prof. Dr. Ünal Akkemik editörlüğünde Türkiye’nin farklı yerlerinden 42 yazar ve akademisyenin katkıları ile hazırlanan ‘Türkiye’nin Ağaç ve Çalıları’ kitabı da bu fırsatı doğuran çalışmalardan biri. Üstelik kitaba online olarak pdf formatında ve ücretsiz ulaşmak da mümkün. 631’i doğal, 199’u da egzotik olan toplam 830 türü ele alan kitaba göz attığınızda, çocuğunuza yandaki apartmanın duvarındaki hanımeli hakkında daha fazla bilgi vermek, parkta topunun altına kaçtığı çalının yapraklarının renginin hangi mevsimde nasıl değiştiğini anlatmak için bilginiz olabilir. Naçizane önerim ise, bitkilerin aslanbıyığı, tüylü keçiboğan gibi isimleri neden aldığını araştırmak ve bu isimleri tahmin etmeyi ya da neden bu ismi aldıklarını araştırmayı çocuklarla bir oyun haline getirmek. Sevimli bir ismin peşinde koşarken açılacak kapılardan geçerek çocukların hayata dokunmasına yardımcı olmak neden mümkün olmasın.
Aynı mantığı hayvanlar üzerinden yürütmek de keyifli olabilir. Çocukların çevremizde gördüğümüz küçük kuşların hepsini serçe sanmaması, doğadaki çeşitliliği kavraması, her birinin güzelliğini daha çok fark etmesi ve tabii çeşitliliğin beraberinde getireceği soruları sorması için, mesela internetten trakus.org’a girilebilir. Sadece sakarmekenin, sıvacının, ökse ardıcının seslerini dinlemek bile eğlenceli olmaz mı; üstelik çocukların kalıba girmemiş algısının zenginliğini düşünürsek bizim duyduğumuzdan, gördüğümüzden daha keyifli sonuçlara varacakları kesin. Yani, çocukların açtığı kapıdan bizim de girmememiz için bir neden yok.
