Bu rakam, Karadeniz Bölgesi’nde faaliyet göstermekte olan; Türkiye, Bulgaristan, Gürcistan, Romanya ve Ukrayna ofisleri arasında mutlak bir sayı olarak kayda geçti. Interlegal şemsiyesi altında toplanan bu ofisler arasındaki bağlantının verdiği avantaj ile hukuki işlemlerin daha hızlı ve güvenilir bir biçimde yürütülmesi sağlandı. Karadeniz ülkelerindeki hukuki gelişmeler; mahkemelerin uygulamalarını kolaylaştırarak, acenteler, yakıt tedarikçileri ve tersane işletmecileri gibi müvekkillerin sık karşılaştığı deniz ve gemi alacaklarını tahsil etmelerinin de önünü açtı. Gemilerin seferden mennine dair farklı mevzuatlara sahip Karadeniz ülkelerinin belli başlı kurallarını Interlegal Temsilcileri ile görüşerek kısaca derledik.
Gemilerin Seferden Men Edilmesi
Türkiye
Türkiye, Gemilerin İhtiyati Haczine İlişkin Milletlerarası Sözleşme (International Convention on Arrest of Ships)’ye ve Gemi Alacaklısı Haklarına ve Gemi İpoteklerine İlişkin Milletlerarası Sözleşme (International Convention on Maritime Liens and Mortgagees)’ye taraf olmuştur. Ancak zaten, 1999 ve 1993 Cenevre Sözleşmelerinde yer alan “Deniz Alacağı” ve “Gemi Alacağı” hakkı kavramları Türk Ticaret Kanunu’na, henüz bu sözleşmeler meclisce onaylanmadan dahil edilmişti.
Türkiye’de bir gemi üzerinde ihtiyati haciz kararı almak için alacaklının talebi, deniz alacağı ya da gemi alacaklarından biri olmalı ve alacak, fatura, swift bilgisi, e-posta teatileri, ihtarname/ihbarname gibi evraklarla ispatlanmalıdır. Başvuru, noter onaylı ve apostilli vekaletname ile yapılmalıdır. Bununla birlikte, alacak tutarından bağımsız olarak mahkemenin hesabına 10,000 SDR (Özel Çekme Hakkı) tutarında teminatın peşinen yatırılması gerekmektedir. Bu koşullardan herhangi birinin yerine getirilmemesi halinde, ihtiyati haciz talebi reddedilir.
Türk mahkemelerinin yetkili olması halinde, mahkeme, karşı tarafa tebligat yapmaksızın ihtiyati haciz kararı verebilir. Bu kararın uygulanması için, karar tarihini takip eden üç iş günü içinde icra dairesine başvuru yapılması gerekir. Başvurunun yapılmaması halinde, ihtiyati haciz kararı kendiliğinden hükümsüz kalır.
İhtiyati haciz kararı gemi kaptanı, donatanı, kiracısı ya da bunlardan birinin temsilcilerine icra dairesi aracılığı ile tebliğ edilir. Ayrıca, ihtiyati haciz kararının infazı için, kararın Liman Başkanlığı’na, Kıyı Emniyeti Genel Müdürlüğü’ne, Sahil Güvenlik’e ve Gümrük İdaresi’ne de tebliği gerekir. İlaveten, geminin taşıdığı bayrağa bağlı olarak Gemi Siciline veya ilgili konsolosluğa haczin işlenmesi için bildirim yapılır.
Kararın infaz edilmesiyle gemi seferden men edilecektir. Seferden men kararına rağmen, geminin bir şekilde sefere devam etmesi halinde, Türk karasularını terk edinceye kadar Sahil Güvenliğin gemiyi izleme ve durdurma hakkı vardır. Bunun dışında gemi, ülke karasularını kararın infazından evvel terk etmiş olursa, ülke karasularına yeniden girdiği anda kendiliğinden seferden men edilecektir.
Yetkili mahkeme önünde davanın esasına geçmek için verilen süre, geminin seferden men edilmesinden itibaren bir aydır.
Bulgaristan
Bulgaristan limanlarında bulunan ticari bir gemi, 1999 Cenevre Sözleşme’nin 1. maddesinin 1. fıkrası gereğince yalnızca bir deniz alacağını teminat altına almak maksadıyla seferden men edilebilir. Bulgaristan Deniz Ticaret Kanunu, iç sularda seyir yapan gemilere yönelik olarak, görülmekte olan bir davaya konu alacak hakkında veya henüz esas davaya konu edilmeden önce, alacağın ihtiyati tedbir yoluyla teminat altına alınmasını öngören özel usul kurallarına yer vermektedir. İç hukuk gereğince iç sularda seyir yapan gemilerin seferden men edilmelerinde uygulanan usul kuralları ile Sözleşme gereğince uygulanan usul kuralları arasında farklılık yoktur.
İç hukuk kuralları gereğince, bir geminin seferden men edilebilmesi için geminin bulunduğu yer mahkemesince seferden men kararı verilmelidir.
Buna ek olarak, Bulgaristan Deniz Ticaret Kanunu’nda, ödenmeyen gümrük, liman masrafları ile diğer benzeri vergi ve harçların temini maksadıyla gemi ve yüke ilişkin İdare’ye tanınan ihtiyati tedbir hükümleri yer almaktadır. Kamu tüzel kişilerinin alacaklarının tahsilini teminat altına almak maksadıyla, ilgili Liman Başkanlıkları nezdinde alacaklı kamu idaresinin talebiyle seferden men kararlarının tesisi de mümkün olmaktadır. Seferden men kararı ancak ödeme ile fek edilmektedir.
Genel uygulama uyarınca, mahkemeler alacaklının başvurusu üzerinde, iki iş günü içerisinde seferden men kararlarını tesis etmektedirler. Seferden men kararları 30 gün boyunca geçerli olup, bu süre içerisinde esas davanın görülebilmesi için tahkime ya da mahkemelere başvurulması gereklidir. Mahkemelerce seferden men kararının tesisi için alacaklı taraftan, alacak miktarının yüzde 20’si oranına kadar bir teminat talep edilmektedir.
Gürcistan
Gürcistan yasalarına göre gemilerin üç şekilde haczi ve seferden men edilmesi söz konusu olabilir:
– Liman Başkanlığı tarafından geminin seferden menni: Gemilerin Liman Başkanlığı’nca seferden men edilmesi için 72 saatlik bir süre sınırı olup milli bayramlar ve tatil günleri bu süreye dahil değildir. Gemilerin seferden menni kararı, herhangi bir gerçek veya tüzel kişiliğin yük ve benzeri bir konuda ticari zarar tazminatı ya da alacak talebi üzerine uygulanır. Bu uygulama için, gerçek veya tüzel bir kişilik tarafından Liman Başkanlığına başvurulması ve zarar ya da alacağı ispat eden belgelerin sunulması gerekir. Başvuru, Gürcüce olmalıdır. Bu tür seferden menler, tarafların sulh olmalarının sağlanabilmesi ya da yetkili mahkemenin belirli bir süre içinde seferden menne ilişkin karar vermesi için kısa sürelidir, bu seferden menlerde iki günlük ihbar süresi mevcuttur.
– Yetkili mahkeme kararıyla geminin haczi: Kural olarak, geminin mahkeme kararı ile ihtiyati haczi, davanın esasına bakmakla yetkili mercii (tahkim ya da mahkeme) önünde davanın esasına geçilmek üzere 10 günlük süre için infaz edilir.
– Yabancı hakem ya da mahkeme kararıyla geminin haczi: Gürcistan, “Yabancı Hakem Kararlarının Tanınması ve İcrası Hakkındaki New York Sözleşmesi”ne taraftır; bu nedenle, yabancı tahkim kararları Gürcistan Yüksek Mahkemesi tarafından tanınma ve tenfiz prosedüründen sonra yerel mahkeme kararı gibi uygulanır. Tanıma ve tenfiz prosedürü, uygun dilekçenin sunulmasından itibaren 10 gün sürmektedir.
Geminin seferden menni; yalnızca gemi donatanı; nadiren de çıplak gemi (bareboat) kiralama sözleşmesinin ispat edilmesi halinde çıplak gemi kiracısı ile ilgili olan durumlarda söz konusu olabilir. Geminin seferden menninin kaldırılması için alacak miktarına yeter nakit teminatın davalı tarafından mahkeme hesabına yatırılması gerekebilir. Bunun dışında, banka teminat mektubu, P&I güvencesi ve Gürcistan hukukunda düzenlenmemiş olan güvenceler de dahil olmak üzere diğer her türlü teminat kabul edilebilir. Ancak mahkeme bu hususta, ihtiyati haciz talep eden tarafın muvafakati ile bağlıdır.
Gemilerin bu şekilde seferden men edilebilmesi için 5 günlük ihbar süresi gereklidir. İşlem için gereken evraklar; Noter onaylı vekaletname aslı (Hem Gürcüce hem İngilizce olmalıdır), talep dilekçesi ve dosyayla ilgili tüm evrakların kopyalarıdır.
Romanya
Romanya mevzuatına göre kabul edilen gemi alacağı ve ayrıcalıkları 1926 tarihli Gemi Alacağı ve İpotek Haklarıyla ilgili Bazı Kuralların Birleştirilmesine İlişkin Uluslararası Sözleşme (International Convention for the Unification of Certain Rules Relating to Maritime Liens and Mortgages)’de sağlanan haklardır ve aşağıdaki şekildedir:
– Kanunlar çerçevesinde devlete ödenmesi gereken harçlar; geminin muhafaza edilmesi, satışının sağlanması veya satış sonrası dağıtımın gerçekleştirilmesine yönelik giderler gibi alacaklıların ortak menfaatinden doğan masraflar; tonaj vergileri, fener ve tahlisiye ücretleri, liman giderleri ve benzeri diğer kamusal vergiler ve harçlar, pilotaj ücretleri, geminin son limana girişinden sonraki izleme ve koruma süresine ilişkin maliyetler
– Kaptan, mürettebat ve gemide çalışan diğer kişilerin iş sözleşmesiyle ilgili alacaklar
– Kurtarma ve yardım ücretleri ile müşterek avarya garame payları
– Çatma ya da diğer seyir kazalarına ilişkin tazminatlar veya liman, dok havuzu, seyir hatlarına verilen zararlara ilişkin tazminatlar, yolcular veya mürettebatın yaralanmasına ilişkin tazminatlar, kargo veya bagaj hasarı veya kaybına ilişkin tazminatlar
– Alacağın kaptana ya da diğer sözleşmeli alacaklılara ait olmasından bağımsız olarak, kaptan aynı zamanda donatan olsun ya da olmasın, yetkileri çerçevesinde, geminin muhafazası ya da seferin devamı için gerekli olan, geminin bağlama limanı dışında kaptan tarafından yapılan sözleşmelerden veya gerçekleştirilen eylemlerden kaynaklanan alacak talepleri
Romanya hukukuna göre, gemiye karşı ileri sürülen alacak, bir deniz alacağı ya da yukarıda adı geçen konvansiyonlarca tanımlanan gemi alacağı veya ayrıcalıklarından biri olmalıdır.
Geçtiğimiz 10 yılda, seferden men prosedürlerinde ileri sürülen en yaygın deniz ve gemi alacakları; ödenmemiş mürettebat ücretleri, ödenmemiş yakıt ücreti, yedekleme ve çeki hizmeti ücretleri, ödenmemiş onarım ücretleri ile gemi kiralama sözleşmelerinden kaynaklanan uyuşmazlıklar olmuştur.
Ukrayna
Son zamanlarda Ukrayna Deniz Ticaret Hukuku’ndaki en önemli gelişmeler, deniz alacakları nedeniyle gemilerin ihtiyati haczi hususundaki kanuni düzenlemelerdir. Usuli düzenlemelere yakın dönemde getirilen yenilikler ile gemilerin deniz alacakları sebebiyle seferden mennine dair uygulamalardaki istikrarın sağlanması büyük oranda kolaylaşmış bulunmaktadır. Ukrayna Ticaret Hukuku’nun usulüne ilişkin kanunun yeni hali, alacakların güvenliğine dair özel bir tedbiri öngörmektedir. “Evrak üzerinden seferden men” denilen bu karar, geminin uğradığı limanın bağlı olduğu mahkeme tarafından verilir.
Deniz alacaklısı hakkı çerçevesinde yapılacak başvuruların içeriği muhakkak ki, borcun mahiyetine göre değişiklik gösterir. Örneğin, geminin tamir edilmesinden kaynaklanan alacaklarda başvuru içeriğinde, sözleşmeler, tahmini fiyatlandırmalar, beyanlar, arıza tespit belgeleri, işin kabulüne dair belgeler bulunmalıdır. Gemi acentesi alacaklarına ilişkin talepler, gemi ile acente arasındaki sözleşmeleri, harcama faturalarını vs. içermelidir. Yakıt alacakları ise yakıt talebi, yakıt tedariki sözleşmesi, faturalar, irsaliye, mutabakat gibi evraklarla belgelenir. Şüphesiz ki bu belgeler, deniz alacağını ispat eden belgeler, alacağın nev’ine göre değişmektedir.
