Liman değil, limon!

Gökhan Esin

gokhanesin@marinedealnews.com
“Asimetrik bilgi” sorunlarından biri olan “ters seçim”, ekonomi literatürüne Nobel ödüllü George Akerlof’un “Kalite Belirsizliği ve Piyasa Mekanizması” başlıklı makalesiyle, 1970 yılında, girmiştir. FED’in ilk kadın başkanı Janet Yellen’in kocası olan Akerlof makalesinde, ikinci el otomobil piyasasında araç hakkında bilgi edinmenin güç olmasından dolayı düşük kaliteli otomobil satışlarının, yüksek kaliteli otomobil satışlarının önüne geçtiğini ve piyasada bir dengesizlik oluştuğunu anlatmaktadır

Buradan çıkan sonuç; “ters seçim” sorunu taraflar arasında alış-veriş yapılmadan, ya da sözleşme imzalanmadan önce gizli bilgiden doğmaktadır; yani taraflardan birinin diğerinden daha fazla bilgiye sahip olması!!

Ters seçimden, ahlaki tehlikeye…
Ahlaki tehlike ise, sözleşme imzalandıktan sonra gizli eylem sonucunda oluşan bir asimetrik bilgi sorunudur. Burada taraflar malın ve hizmetin niteliği konusunda farklı bilgiye sahiptirler. Örnekleme ile konu daha net anlaşılacaktır.
Bir çocuğun kalitesini önceden bilemeyeceği (kalitesiz) bir oyuncağı, kaliteli oyuncak fiyatına alması veya kanserojen madde içeren oyuncağı zararlı olduğunu bilmeden alması alıcı taraf olan çocuk açısından “ters seçimdir”. Satıcının zararını bildiği ya da ucuz olması gereken bir oyuncağı pahalıya satması; satıcı açısından etik dışı bir hareket olup “ahlaki tehlike”dir. Üçüncü bir ihtimal; çocuğun hakikaten kaliteli olan bir oyuncağı, olması gereken değerden satın alıp, garantili olduğunu bildiği için daha çabuk yıpratması sonucu ortaya çıkan bir “ahlaki tehlikenin” varlığıdır.

Yanlış bilgi paylaşımı olursa ne olacak?
Geçenlerde bir büyüğüm ile sektör hakkında sohbet ederken, Gümrük teşkilatı kaynaklarının daha detaylı olmasına rağmen, liman hareketi istatistiklerinin limanlardan toplanan veriler ile oluştuğu gündeme geldi. Akla gelen ilk soru şu; toplanan veriler gümrük verileri ile paralel değilse! Yani limanlardan biri eksik veyahut yanlış bilgi paylaşırsa ne olur?
Eksik bilgi aktaran liman, gizli bilgiye sahip olan limandır. Kısacası, diğer limonlardan daha fazla bilgiye sahiptir. Yanlış okumadınız, limonlardan… Çünkü Akerlof makalesinde eksik bilgiye sahip olan tarafı “limon” olarak tanımlıyor, diyebiliriz.
Gelelim yukarıdaki sorunun cevabına; limonlar “ters seçim” yapmış olur. Eksik bilgi veren liman ise, “ahlaki tehlike” yaratmıştır. Cevap basit ama etkileri felaket.
Limonlardan birinin yatırım planı yaptığını varsayalım. Şirketine ait pazar payını hesaplamış, veriler üzerinden gelecek projeksiyonunu çizmiş, her şey harika (mı)? Tarihsel verinin yanlış olduğu hallerde tahminlerin doğru olmasını beklemek, falcılık olur. Yani, limon yanıldı! Beklentiler yanlış! Yatırım çöktü!
Elbette bu limanlar üzerinden verilen bir örnek. Aslında, tehlike tüm sektörler için geçerli.
Diğer bir örnek; son zamanlarda sıkça gündemde olan konteyner taşıyıcılarının birleşmesi. Konteyner taşıma hatlarının oluşturduğu birleşmelerden bir tanesi servis bağlantılarındaki taşımalara ilişkin verileri paylaşmazsa, diğer birleşmeler ya da münferit taşıyıcılar eksik bilgiye sahip olacaktır. Eksik bilgi sahibi; piyasanın hacmi, gelişimi vb diğer analizleri yapamayacaktır. Kısacası, birçok taşıyıcı “limon”a dönecektir. Aslında mesele basit! Gizli bilgiye sahip olanın hareketi kestirilemez.

Tüm sektörler aynı
tehlike içinde
Dünya ekonomisi sürekli gelişmektedir. İster tersane olsun, isterse liman ya da armatör, şirketlerin bulundukları ligden düşmemesi için yatırım yapmaları şart. Bu halde limonun kaybetmesi şaşırtıcı olmamalı çünkü… Akerlof’un makalesindeki mantığı, limanlar üzerinde uygularsak ortaya çıkabilecek sonuç dikkat çekici; “limanların, limonları yanlış yönlendirmesi ile limonların piyasadaki hâkimiyetinin azalmasıdır.” Yani eksik ya da yanlış bilgi ile (yanlış) yönlendirilen firmaların piyasadaki gücü azalacaktır. Gücü azalan firmaların, doğal olarak, piyasadaki hâkimiyeti de zayıflar. Aynı zamanda, yanlış yönlendirme yapan limanlar güçlenir. Çünkü gittikçe daha fazla liman – limona dönüşmeye başlar. Dolayısıyla, dengesizlik piyasanın yegâne hâkimi olur…

ETİKETLER:
Bunu Paylaşın
gokhanesin@marinedealnews.com