Popüler olan iyi midir?

Gökhan Esin

gokhanesin@marinedealnews.com
Albert Camus “Yabancı” isimli romanında; “yabancılaşmayı” anlatır, “saçmayı” anlatır, toplumu uzağına itmiş bir adamı anlatır ve bu seçimi yüzünden toplum tarafından cezalandırılan bir adamı anlatır. İnsanların toplumdan ayrı kalamayacağını vurgular. Ekonomistler de toplumun uzağında olamaz

Ekonomik modellerin çoğu insanların para ve kâr elde etme güdüsüyle motive oldukları varsayımı üzerinden geliştirilmiştir. Hâlbuki insanların sayısallaştırılamayan davranışları da vardır.
Açıkçası; ekonomistler mantıksal kesinliklere, gerçek hayat tecrübelerinden daha fazla önem vermektedir. Mesela yakın dönemde elektronik fatura dönemi başladı. Bunun da sancıları halen devam ediyor, ancak ekonomi köşelerinde bu sancılardan bir atom büyüklüğünde bahsediliyor. Görünün o ki ekonomistler farklı konularla ilgileniyor. En çok sevdikleri konu ise, yatırım tahminleri. Peki, bu tahminler nasıl yapılıyor? Örnek vermek gerekirse; her günün sonunda bankalar portföylerinde oluşan riskleri, ileriki yatırım kararlarını VaR olarak tanınan metodolojilerden biri ile belirler. VaR nedir? En popüler risk ölçüm aracı.
VaR mantıksal kesinlikleri göstermektedir. Verileri toplar, hesaplar ve “optimum” riski belirler. Bir sonraki yıl eski “optimum” çözüm fayda etmezse, yeni “optimum” çözüm oluşturulur. Nedense ekonomistler, VaR gibi popüler modeller üzerinden tahmin yapmayı, fikir beyan etmeyi çok sevmektedirler.

Piyasalar natürel değildir.
Ekonomistler, kurguladıkları modelin mantığına inandıkları (ki başka türlüsü düşünülemez zaten!) için yanıltıcı birtakım unsurları göz ardı etmektedirler, görmemektedirler. Bunun sonunda, sahte bir mantıksal düşünce saygıdeğer bir görüş olarak kabul edilebilmektedir. Gelin meseleye bir de başka açıdan bakalım. Steven Pinker’ın “How the mind works” isimli kitabına göre insanlar; sayılar üzerine evrimleşmediklerinden hesap yapmayı zor bulmaktadırlar. Örneğin, internet adresleri numeriktir, ancak insanlar sayıları hatırlamayacağı için isimler kullanılır. Malum ekonomi de yavaş şekilde düşünerek, hesaplanarak, oluşturulan tahminlere dayanır. Yani ekonomi, yorucudur. Buradan iki sonuca varılır; tahmin yapmak yorucudur daha da önemlisi “piyasalar yapıları açısından natürel değildir.” Çünkü nümeriktir!

Ekonomik modeller
toplumun uzağında!
Piyasaların yapay olmasının tek sebebi numerik olması değil elbette. Ekonomik modeller içinde insan davranışları da göz ardı edilmektedir. Ekonomik modellerdeki bu eksiklik ile ilgili birçok örnek verilebilir.
Örneğin; “Suç ve ceza” mantığında, kişiler daha fazla gelir elde etmek için hiç istenmeyen gelişmeleri göze alabilir. Bazı bireyler, yasal olmayan bir işten elde edecekleri ödülleri düşünerek suçlu haline dönüşebilir. Bunu yaparken işlenen suçtan dolayı alacakları cezayı da göze almaktadırlar.
“Kimlik Ekonomisi” isimli kitapta; 20’inci yüzyılın başında ABD’de erkek ve kadının farklı oranlarda sigara tükettiği, ancak 1980’lere gelindiğinde bu oranların eşitlendiği, ifade edilmiştir. Günümüzde kadınlar da, neredeyse erkekler kadar sigara tüketiyor. Neden? 20’inci yüzyılın başında kadınların sigara içmesi uygunsuz bir davranıştı! Ama 1970’lerde “özgür kadın” içerikli reklam kampanyalarında sigara içmenin hem uygun bir davranış hem de bir tutku olduğu anlatıldı.
Sevdiğim bir örnek daha… Ünlü bir çanta markası; 20 dolara satılan sahte çantaların şirketi çokça zarara uğrattığını açıklıyor. Birçok ekonomiste göre sahte mallar piyasayı olumsuz etkilemektedir. Hâlbuki bu çantaları alanlar, zaten 2.000 dolara hakikisini alamayanlar, almak istemeyenler. Dolayısıyla, bu tüketicilerin çantanın piyasası üzerinde olumsuz etkisi olamaz.
Kısacası, ekonomi sadece fiyat ya da gelir düzeyindeki değişmeler ile açıklanamaz. Ekonomi ancak, insan davranışları ile açıklanabilir. Dolayısıyla tüketicilerin bu tür davranışları, ne etik ne de filozofik şekilde anlatılabilir, sadece ampirik değerlendirmelerdir.

Popüler olan en iyi
olmayabilir…
Ekonominin rasyonel tabana inşa edilmesinin yanlış olduğuna dair, birçok delil varken ekonomistler değerlendirmelerini nasıl yapıyor?
Nate Silver; geliştirdiği algoritmayla 2008 Amerikan başkanlık seçimlerinin şaşırtıcı biçimde sonuçları en doğru şekilde bilen adam. İşte bu Nate Silver’ın “The Signal and The Noise” isimli kitabına göre ABD devleti her yıl tam olarak 45.000 ekonomik indikatör yayınlamaktadır. Özel şirketler ise yaklaşık 4 milyon veriyi takip etmektedirler. Bu kadar veriyi takip etmek mümkün olmadığı için bu veriler miksere atılarak karıştırılıyor, çıkan bulamaç ise muhteşem bir yemek olarak değerlendiriliyor. Yani… İşte ekonomik değerlendirmeler böyle yapılıyor diyebiliriz.
Görüldüğü üzere ekonomik verileri değerlendirmek kolay değildir. Milyonlarca verinin olduğu bir dünyada sadece birkaç veriyi analiz ederek sonuca varılmaya çalışılıyor.
1990’larda, Chicago’da yolda yürüyen 360 yayaya sorulmuş; “bildiğiniz Alman ve Amerikan şirketlerinin isimlerini söyler misiniz?” Cevap ise, en çok bilinen firma isimleri. Firmalar listelenmiş ve yatırım portföyü oluşturulmuş. 6 ay sonra, bu listedeki şirketler borsanın genel endeksinden daha fazla değer kazanmış. Hatta bazı büyük şirketleri bile geride bırakmışlar.
Demek istediğim; çoğunluğun yanıldığını kim söyleyebilir? Doğru olan, popüler, illaki azınlık mıdır? Oscar ödüllerine bakıldığında en çok gişe yapan filmlerin daha az ödül aldığı görülür. Faturalarını, vergilerini ödeyen, ülke ekonomisine ve film sektörüne bu denli katkı sağlayan insanların fikri yerine, olaya bilimsel bakan ya da lobicilik yapan birkaç kişinin kararının geçerli olması ne derece doğru? Demek ki, en popüler olan her zaman en iyi demek değildir, önemli olan doğru pencereden bakmaktır.
Mevcut halde ekonomistlerin bildikleri sınırlı… Yani ekonomistlerin dayandıkları modellerde, sosyoloji ve antropoloji bilimlerinden daha fazla destek almaları gerekmektedir. Ama insan davranışları ekonomik modellere dâhil edilemediği gibi aynı zamanda bu modeller kocaman bir veri havuzu içinde oluşturulmaya çalışılıyor. Piyasaların bu derece karışık olmasına hiç şaşmayalım!!!

ETİKETLER:
Bunu Paylaşın
gokhanesin@marinedealnews.com